Βολταιρίν ντε Κλερ: Αυτοί που παντρεύονται πράττουν κακώς
Μέρος Α’
Εισαγωγική σημειώση: Το παρακάτω κείμενο είναι μια διάλεξη της Βολταιρίν ντε Κλερ[1] που παρουσιάζει την αρνητική πλευρά του θεσμού του γάμου. Η θετική του πλευρά είχε υποστηριχθεί σε άλλη διάλεξη από τη Δρ. Χενριέττα Π. Γουέστμπρουκ[2] υπό τον τίτλο «Αυτοί που παντρεύονται πράττουν καλώς». Και οι δύο διαλέξεις δόθηκαν ενώπιον της Ριζοσπαστικής Φιλελεύθερης Ένωσης[3], στην Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α., στις 28 Απριλίου του 1907.
Επιτρέψτε μου να επεξηγήσω δύο σημεία, έτσι ώστε, όταν προκύψει συζήτηση γύρω από αυτά αργότερα, να μην σπαταληθούν λόγια εξετάζοντας πράγματα που δεν άπτονται της ουσίας του ζητήματος.
Πρώτον – Πώς θα μετρήσουμε την καλή ή την κακή πράξη;
Δεύτερον – Τι εννοώ με τον όρο γάμος.
Όσο μπόρεσα να συνενώσω τα κομμάτια του σύμπαντος στο μικρό μου κεφάλι, δεν υπάρχει απόλυτο σωστό ή απόλυτο λάθος. Υπάρχει μόνο μια σχετικότητα, που εξαρτάται από τη συνειδητά αλλά πολύ αργά μεταβαλλόμενη κατάσταση μιας κοινωνικής φυλής σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Το σωστό και το λάθος είναι κοινωνικές αντιλήψεις: αντιλήψεις του μυαλού, όχι ανθρώπινες αντιλήψεις[σ.τ.μ. όχι της ανθρώπινης φύσης]. Οι λέξεις «σωστό» και «λάθος», είναι, πράγματι, ανθρώπινης επινόησης· αλλά οι έννοιες «σωστό» και «λάθος», έχουν δημιουργηθεί, με περισσότερη ή λιγότερη αποτελεσματικότητα, από όλα τα ευφυή κοινωνικά όντα. Και ο ορισμός του Δικαίου, όπως επισφραγίζεται και εγκρίνεται από την επιτυχημένη συμπεριφορά των κοινωνικών όντων, είναι: εκείνος ο τρόπος συμπεριφοράς που εξυπηρετεί καλύτερα την αυξανόμενη ανάγκη αυτής της κοινωνίας.
Όσο για το ποια είναι αυτή η ανάγκη, σίγουρα υπήρξε στο παρελθόν, και ως επί το πλείστον υποδεικνύεται από την ασυνείδητη αντίδραση της δομής (κοινωνικής ή ατομικής) στην πίεση του περιβάλλοντός της. Μέχρι και πριν από λίγα χρόνια, πίστευα στις ίδιες απόψεις με τον Τόμας Χένρυ Χάξλεϋ, τον Φον Χάρτμαν και τον μέντορά μου τον Λαμ, ότι η ανάγκη αυτή ήταν αποφασισμένη από το σύνολο, ότι η συνείδηση μπορούσε να κρίνει, και είτε να υπακούσει είτε να εναντιωθεί, αλλά δεν είχε δική της φωνή σε ό,τι αφορά στο να αποφασίσει την πορεία της κοινωνικής ανάπτυξης: αν αποφάσιζε να αντιταχθεί, το έκανε επιφέροντας μόνο τη δική της καταστροφή, και όχι για την αλλαγή του ασυνείδητα καθορισμένου ιδεώδους.
Τα τελευταία χρόνια, τείνω προς το συμπέρασμα ότι η συνείδηση έχει ένα διαρκώς αυξανόμενο ρόλο στην απόφαση για το πως επιλύονται τα κοινωνικά προβλήματα. Ότι, ενώ είναι μια δευτερεύουσα φωνή, και θα πρέπει να είναι για πολύ καιρό ακόμα, είναι, ωστόσο, η αναδυόμενη δύναμη που απειλεί να ανατρέψει παλιές διαδικασίες και παλιούς νόμους και να τους υποκαταστήσει από άλλες δυνάμεις και άλλα ιδανικά. Δεν γνωρίζω πιο συναρπαστική προοπτική από αυτήν, για το ρόλο της συνείδησης στην παρούσα και τη μελλοντική εξέλιξη. Ωστόσο, δεν είναι η παρούσα προοπτική μας. Μιλάω γι’ αυτήν μόνο και μόνο επειδή, για να προσδιορίσω το τι συνιστά ευημερία επί του παρόντος, θα υποστηρίξω ότι το παλιό ιδεώδες έχει τροποποιηθεί σημαντικά από την ασυνείδητη αντίδραση ενάντια στις υπερβολές που παράγονται από την ασυνείδητη προσπάθεια προς έναν ορισμένο σκοπό.
Το πρώτο ερώτημα τώρα μετατρέπεται στο εξής: ποιο είναι το αυξανόμενο ιδανικό της ανθρώπινης κοινωνίας, που υποδεικνύεται ασυνείδητα και ασυνείδητα γίνεται αντιληπτό και διευκρινίζεται;
Με όλες τις αναγνώσεις της προόδου, αυτή η ένδειξη φαίνεται να είναι το ελεύθερο άτομο. Μια κοινωνία της οποίας η οικονομική, πολιτική, κοινωνική και σεξουαλική οργάνωση θα διασφαλίζει και θα αυξάνει συνεχώς το εύρος της ύπαρξης στις διάφορες μονάδες της· της οποίας η αλληλεγγύη και η συνέχεια εξαρτώνται από την ελεύθερη έλξη των συστατικών μερών της και σε καμία περίπτωση από τις υποχρεωτικές μορφές. Αν δεν συμφωνήσουμε, ότι αυτός είναι ο ευδιάκριτος στόχος της παρούσας κοινωνικής μας προσπάθειας, δεν υπάρχει καμία ελπίδα ότι θα συμφωνήσουμε στην υπόλοιπη επιχειρηματολογία. Διότι θα ήταν πολύ εύκολο να αποδειχτεί, ότι αν η διατήρηση των παλαιών διαιρέσεων της κοινωνίας σε τάξεις, η καθεμία έχοντας εξειδικευμένες υπηρεσίες να εκτελέσει –το ιερατείο, ο στρατός, ο μισθωτός, ο καπιταλιστής, ο οικιακός υπηρέτης, ο κτηνοτρόφος κ.λπ.– είναι σύμφωνη με την αυξανόμενη δύναμη της κοινωνίας, τότε ο γάμος είναι το ζητούμενο, και αυτοί που παντρεύονται πράττουν καλώς.
Αλλά αυτό είναι το σημείο στο οποίο στέκομαι, και από το οποίο θα μετρήσω το καλό και το κακό. Δηλαδή: ότι ο στόχος της κοινωνικής προσπάθειας τώρα είναι το ελεύθερο άτομο, το οποίο θα κάνει χρήση όλων των απαραίτητων προϋποθέσεων για αυτήν την ελευθερία.
Τώρα ερχόμαστε το δεύτερο ερώτημα: τι εννοούμε με τον θεσμό του γάμου;
Πριν από περίπου δεκαπέντε ή δεκαοκτώ χρόνια, όταν δεν είχα βγει από το μοναστήρι για τόσο καιρό ώστε να έχω ήδη ξεχάσει τις διδασκαλίες του, ούτε και είχα ζήσει αρκετά και ούτε και είχα αρκετές ατομικές εμπειρίες για να επεξεργαστώ τους δικούς μου ορισμούς, θεωρούσα ότι ο γάμος ήταν ένα «μυστήριο της Εκκλησίας» ή ήταν μια «πολιτική τελετή που τελείται από το κράτος», με την οποία ένας άνδρας και μια γυναίκα ενώνονταν για μια ζωή ή μέχρι να τους χωρίσει το δικαστήριο μέσω διαζυγίου. Με όλη την ενέργεια ενός νεοφώτιστου ελεύθερου στοχαστή, επιτέθηκα στον θρησκευτικό γάμο ως μια αδικαιολόγητη παρέμβαση του ιερέα στις υποθέσεις των ατόμων, καταδίκασα την υπόσχεση «μέχρι ο θάνατος να μας χωρίσει» ως μια από τις ανηθικότητες που έκαναν έναν άνθρωπο σκλάβο, τόσο σε ό,τι αφορά στα σημερινά του συναισθήματα, όσο και σε ό,τι αφορά όλο του το μέλλον, και τόνισα τη άθλια χυδαιότητα τόσο της θρησκευτικής όσο και της πολιτικής τελετής, με την οποία οι στενές προσωπικές σχέσεις δύο ατόμων γίνονται θέμα σχολίων και ανέκδοτων από το κοινό.
Όλα αυτά τα υποστηρίζω ακόμα. Τίποτα δεν είναι πιο αποκρουστικά χυδαίο για μένα από το λεγόμενο μυστήριο του γάμου. Πρόκειται για μια κατάφωρη προσβολή στην διακριτικότητα γιατί σαλπίζει τα αυστηρώς ιδιωτικά θέματα στο αυτί του κοινού. Πρέπει να θυμηθώ, για παράδειγμα, τις φήμες και την ακατάλληλη για δημοσίευση περιρρέουσα παραφιλολογία σχετικά με τον γάμο της Αλίκης Ρούσβελτ, όταν η λεγόμενη «Αμερικανίδα πριγκίπισσα» έγινε στόχος κάθε πρόστυχου γελωτοποιού στη χώρα, γιατί, τέλος πάντων, όλος ο κόσμος έπρεπε να ενημερωθεί για την επικείμενη ένωση της με τον κύριο Λόνγκγουορθ! Αλλά δεν είναι ούτε η θρησκευτική, ούτε η πολιτική τελετή αυτό στο οποίο αναφέρομαι τώρα, όταν λέω ότι «αυτοί που παντρεύονται πράττουν κακώς». Η τελετή είναι μόνο μια σύμβαση, ένα φάντασμα, ένα κοχύλι χωρίς ζώντα οργανισμό. Λέγοντας γάμο εννοώ το πραγματικό γεγονός, τη μόνιμη σχέση μεταξύ άνδρα και γυναίκας, που είναι και σεξουαλική και οικονομική, με την οποία διατηρείται η παρούσα οικιακή και η οικογενειακή ζωή. Δεν έχει σημασία για μένα αν πρόκειται για πολυγαμικό, πολυανδρικό ή μονογαμικό γάμο, ούτε αν είναι ευλογημένος από ιερέα, ή αν έχει λάβει άδεια από δικαστή, με δημόσιο ή ιδιωτικό συμβόλαιο ή αν δεν έχει τελεστεί ποτέ. Είναι η μόνιμη σχέση εξάρτησης που, βεβαιώνω, είναι επιζήμια για την ανάπτυξη της ατομικής προσωπικότητας και στην οποία είμαι κατηγορηματικά αντίθετη. Τώρα, οι αντίπαλοί μου ξέρουν που τοποθετούμαι.
Στα παλιά τα χρόνια, στα οποία αναφερόμουν, υποστήριζα, θερμά και ειλικρινά, την αποκλειστική ένωση ενός άνδρα και μιας γυναίκας, εφόσον ήταν μαζί από αγάπη, και τη διάλυση της συμφωνίας μετά από την επιθυμία όποιου από τα δύο μέρη. Μιλούσαμε εκείνη την εποχή με τον μεγαλύτερο ενθουσιασμό για τον δεσμό της αγάπης, και μόνο.
Σήμερα θα έλεγα ότι προτιμώ να βλέπω έναν γάμο βασισμένο αποκλειστικά σε οικονομικούς λόγους, παρά έναν γάμο που βασίζεται στην αγάπη. Αυτό δεν είναι επειδή με απασχολεί στο ελάχιστο η επιτυχία του γάμου, αλλά επειδή με απασχολεί η επιτυχία της αγάπης. Και πιστεύω ότι ο πιο εύκολος, ο πιο σίγουρος και ο πιο διαδεδομένος τρόπος να σκοτώσεις την αγάπη είναι ο γάμος –ο γάμος όπως τον έχω ορίσει. Πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος για να διατηρήσεις την αγάπη στην εκστατική κατάσταση που την καθιστά αντάξια ενός ξεχωριστού ονόματος –διαφορετικά είναι είτε λαγνεία, είτε απλώς φιλία– είναι να διατηρήσεις τις αποστάσεις. Ποτέ μην αφήσετε την αγάπη να εκχυδαϊστεί από τις απρέπειες μιας συνεχόμενης στενής εγγύτητας. Καλύτερα να περιφρονείς τον εχθρό σου κάθε μέρα, παρά αυτόν που αγαπάς.
Υποθέτω ότι κάποιοι που δεν γνωρίζουν την αντίθεσή μου στις νομικές και κοινωνικές συμβάσες, είναι έτοιμοι να αναφωνήσουν: «Θέλετε να καταργήσετε εντελώς τις σχέσεις μεταξύ των φύλων και να καλύψετε τη γη με μοναχούς και μοναχές;». Με κανένα τρόπο. Παρ’ όλο που δεν ανησυχώ για τον επανεποικισμό της γης και δεν θα ρίξω ούτε μισό δάκρυ αν μάθω ότι ο τελευταίος άνθρωπος είχε ήδη γεννηθεί, δεν υποστηρίζω την πλήρη σεξουαλική αποχή. Αν οι υποστηρικτές του γάμου είχαν απλώς να αποδείξουν την υπόθεση κατά της πλήρους σεξουαλικής αποχής, το έργο τους θα ήταν εύκολο. Τα στατιστικά στοιχεία της παραφροσύνης, και γενικά οι κάθε είδους παρεκκλίσεις, θα αποτελούσαν από μόνα τους ένα ισχυρό επιβαρυντικό στοιχείο. Όχι: δεν πιστεύω ότι το ύψιστο ανθρώπινο ον είναι ένα άφυλο ον ή κάποιος που εξοντώνει τα πάθη του με τη βία, είτε θρησκευτική, είτε επιστημονική. Θα ήθελα οι άνθρωποι να βλέπουν όλα τα φυσιολογικά τους ένστικτα με φυσιολογικό τρόπο, ούτε να τα τρέφουν υπερβολικά, ούτε να τα αφήνουν να λιμοκτονήσουν, ούτε να τα εξυψώνουν πέρα από την αληθινή τους υπηρεσία, ούτε να τα καταγγέλλουν ως υπηρέτες του κακού, κάτι που η ανθρωπότητα συνηθίζει να κάνει σε σχέση με το σεξουαλικό πάθος. Εν ολίγοις, θα ήθελα οι άντρες και οι γυναίκες να οργανώσουν τη ζωή τους έτσι ώστε να είναι πάντα, ανά πάσα στιγμή, ελεύθερα όντα από αυτή την άποψη όπως και σε όλα τα άλλα πεδία. Το όριο της αποχής ή της απόλαυσης μπορεί να καθοριστεί από το ίδιο το άτομο και μόνον, αυτό που είναι φυσιολογικό για τον έναν μπορεί να είναι υπερβολή για έναν άλλον, και αυτό που είναι υπερβολή σε μια περίοδο της ζωής μπορεί είναι φυσιολογικό σε μια άλλη περίοδο. Και όσον αφορά τις επιδράσεις της φυσιολογικής ικανοποίησης που απορρέει από την φυσιολογική όρεξη στον πληθυσμό, θα ήθελα αυτές να ελέγχονται με συνείδηση, όπως συμβαίνει και τώρα, στον όποιο βαθμό, και ολοένα και περισσότερο στο μέλλον, μέσω της προόδου της γνώσης. Ο ρυθμός γεννήσεων στην Γαλλία και στις Η.Π.Α. (των όσων γεννήθηκαν στην Αμερική) αποδεικνύει έναν τέτοιο συνειδητό έλεγχο.
«Αλλά», λένε οι υποστηρικτές του θεσμού του γάμου, «τι υπάρχει στον γάμο που να παρεμβαίνει στην ελεύθερη ανάπτυξη του ατόμου; Τι σημαίνει ελεύθερη ανάπτυξη του ατόμου, αν όχι έκφραση του ανδρισμού και της γυναικείας φύσης; Και τι είναι πιο ουσιαστικό για τα δύο αυτά στοιχεία από το να γίνει κάποιος γονιός και να αναθρέψει παιδιά; Και το γεγονός, ότι το τελευταίο απαιτεί μια περίοδο από δεκαπέντε έως είκοσι χρόνια, δεν είναι η ουσιαστική ανάγκη που καθορίζει την ύπαρξη μιας μόνιμης κατοικίας;». Είναι ο επιστημονικός συνήγορος του θεσμού του γάμου που μιλάει έτσι. Ο θρησκευόμενος βασίζει την ομιλία του στο θέλημα του Θεού ή σε κάποιο άλλο μεταφυσικό θέμα. Δεν ασχολούμαι με αυτόν. Ασχολούμαι μόνο με εκείνους που υποστηρίζουν, ότι καθώς ο Άνθρωπος είναι ο τελευταίος κρίκος στην εξέλιξη, οι ίδιες ανάγκες της ανθρώπινης φυλής που καθορίζουν τις κοινωνικές και σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ συγγενικών φυλών, θα βρεθούν τελικά να διαμορφώνουν και να καθορίζουν αυτές τις σχέσεις στον Άνθρωπο. Και ότι, όπως διαπιστώνουμε μεταξύ των ανώτερων ζώων, ότι η περίοδος ανατροφής των παιδιών μέχρι το σημείο να μπορούν να φροντίζουν τον εαυτό τους καθορίζει συνήθως την περίοδο της συζυγίας, πρέπει να συμπεράνουμε ότι τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του Ανθρώπου, που έχουν επιμηκύνει τόσο πολύ την περίοδο ανατροφής των παιδιών, πρέπει επίσης να έχουν καθορίσει τη μόνιμη οικογενειακή σχέση ως την ιδανική συνθήκη για την ανθρωπότητα. Αυτό δεν είναι παρά η συνειδητή επέκταση αυτού που το ασυνείδητο, ή ίσως η ημι-συνειδητή προσαρμογή, είχε ήδη καθορίσει για τα ανώτερα ζώα και τις άγριες φυλές ως ένα βαθμό. Εάν οι άνθρωποι είναι λογικοί, σκεπτόμενοι, αυτοελεγχόμενοι (όσο για τις άλλες φυλές θα κρατηθούν μακριά ούτως ή άλλως, ανεξάρτητα από το πώς είναι τακτοποιημένα τα πράγματα), δεν διασφαλίζει το κατεστημένο του γάμου αυτόν τον μεγάλο θεμελιώδη σκοπό της πρωταρχικής κοινωνικής λειτουργίας, που είναι ταυτόχρονα επιτακτική απαίτηση της ατομικής ανάπτυξης, καλύτερα από οποιαδήποτε άλλο τρόπο ζωής; Με όλες τις αποτυχίες του, δεν είναι το καλύτερο που έχει δοκιμαστεί ή που έχει συλληφθεί σαν ιδέα με το σημερινό μας επίπεδο «διαφωτισμού»;
Προσπαθώντας να αποδείξω το αντίθετο αυτού του ισχυρισμού, δεν θα πάω στις αποτυχίες για να αποδείξω την άποψή μου. Δεν είναι ο σκοπός μου να δείξω ότι ένας τεράστιος αριθμός γάμων δεν πετυχαίνει. Τα αρχεία των δικαστηρίου διαζυγίων το κάνουν αυτό. Αλλά, όπως ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη, ούτε καν ένα σμήνος από χελιδόνια, έτσι και τα διαζύγια δεν αποδεικνύουν από μόνα τους ότι ο γάμος είναι από μόνος του κάτι κακό, μόνο ότι ένας μεγάλος αριθμός ατόμων κάνει λάθη. Αυτό είναι, πράγματι, ένα αναπάντητο επιχείρημα ενάντια στο αδιάλυτο του γάμου, αλλά όχι κατά του ίδιου του γάμου. Θα πάω στους επιτυχημένους γάμους –στους γάμους στους οποίους ανεξάρτητα από τις προστριβές, ο άνδρας και η γυναίκα έχουν περάσει πολύ ευχάριστο χρόνο μαζί. Στους γάμους, όπου η τίμια εργασία του πατέρα ο οποίος πληρώνεται αξιοπρεπώς (με το ισχύον μισθολογικό σύστημα) παρέχει τα δέοντα στην οικογένεια, και που διατηρούνται στο σπίτι χάρη στην εξοικονόμηση της εργασίας του πατέρα από την μεριά της μητέρας, αλλά και από την προσοχή της μητέρας. Και στους γάμους, όπου τα παιδιά έλαβαν μια ικανοποιητική εκπαίδευση και ξεκίνησαν τη δική τους ζωή, και όπου οι γονείς τους συνέχισαν την κοινή τους ζωή ώστε να τελειώσουν την ζωή μαζί, και όπου ο καθένας από τους δύο γονείς νιώθει ασφαλής, γνωρίζοντας ότι έχει έναν δοκιμασμένο φίλο έως ότου ο θάνατος κόψει τον δεσμό αυτόν. Αυτή, σκέφτομαι, είναι η καλύτερη μορφή που μπορεί να παρουσιάσει ο γάμος, και πιστεύω ότι είναι πιο συχνά ένα όνειρο παρά μια πραγματικότητα. Μερικές φορές όμως συμβαίνει. Ωστόσο, από την άποψη ότι το αντικείμενο της ζωής πρέπει να είναι η ανάπτυξη της ατομικότητας, αυτοί που έχουν πετύχει στον γάμο έχουν ζήσει λιγότερο επιτυχημένα από πολλούς που δεν έχουν ζήσει τόσο ευτυχισμένα.
Και φθάνοντας στο πρώτο σημαντικό σημείο –το σημείο όπου η φυσική αναπαραγωγή λογίζεται ως μια από τις θεμελιώδεις ανάγκες της αυτοέκφρασης: εδώ, νομίζω, είναι το σημείο όπου ο παράγοντας της συνειδητοποίησης βρίσκεται σε διαδικασία ανατροπής των μεθόδων της ίδιας της ζωής. Η ζωή, δουλεύοντας ασυνείδητα, προσπάθησε τυφλά να συντηρηθεί με κάθε γενιά, με πολλαπλές γενιές. Το μυαλό απλώς συγκλονίζεται από την παραγωγικότητα ενός μόνο μίσχου σιταριού, ή ενός ψαριού, ή μιας μέλισσας βασίλισσας ή ενός ανθρώπου. H ελεεινή σπατάλη της παραγωγικής προσπάθειας σοκάρει τους ανθρώπους, που παραλύουν από αβοήθητο οίκτο για τα μικρά πράγματα, τον άπειρο αριθμό των μικρών ζωών, που πρέπει να βγουν και να υποφέρουν και να πεθάνουν από την πείνα, από την έκθεση, ως θήραμα για άλλα πλάσματα, και όλα αυτά χωρίς άλλο σκοπό, εκτός από το ότι από το πλήθος μερικά μπορεί να επιβιώσουν και να συνεχίσουν το είδος! Ο άνθρωπος, ευρισκόμενος σε πόλεμο με τη φύση και όχι ακόμη κυρίαρχος της κατάστασης, υπάκουσε στο ίδιο ένστικτο και διαμέσου της γόνιμης αναπαραγωγής διατήρησε τον πόλεμό του. Για τον Εβραίο πατριάρχη, όπως και για τον Αμερικανό πρωτοπόρο, μια μεγάλη οικογένεια σήμαινε δύναμη, πλούσια μυώδη σωματικής ρώμης για να συνεχίσει την κατάκτηση του δάσους και του αγρού. Ήταν ο μόνος πόρος του ενάντια στον αφανισμό του. Επομένως, το ένστικτο για τη φυσική αναπαραγωγή ήταν ένας από τους πιο επιτακτικούς-καθοριστικούς παράγοντες δράσης.
Τώρα κάθε ένστικτο υπακούει στον νόμο που λέει, ότι το ένστικτο επιβιώνει για πολύ περισσότερο καιρό αφότου έχει πάψει να υφίσταται η αναγκαιότητα που το δημιούργησε, και ενεργεί με προβληματικό τρόπο. Είμαι, όμως, απολύτως βέβαιη ότι όσο πιο συνειδητοποιημένη γίνεται η συνείδηση, ή με άλλα λόγια, όσο περισσότερο συνειδητοποιούμε τις συνθήκες της ζωής και τις σχέσεις μας μέσα σε αυτές, τις νέες απαιτήσεις τους και τον καλύτερο τρόπο εκπλήρωσής τους, τόσο πιο γρήγορα τα ένστικτα που δεν θα απαιτούνται πλέον θα διαλύονται από τη δομή την οποία εξυπηρετούν.
Μετάφραση – απόδοση Π.
Πηγή κειμένου: https://theanarchistlibrary.org/library/voltairine-de-cleyre-they-who-marry-do-ill
Στμ.: Οι επισημάνσεις είναι δικές μας.
[1] Η Βολταιρίν ντε Κλερ (17 Νοεμβρίου, 1866 – 20 Ιουνίου, 1912) ήταν γαλλικής καταγωγής Αμερικανίδα αναρχική ακτιβίστρια, ποιήτρια, συγγραφέας. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%BF%CE%BB%CF%84%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%AF%CE%BD_%CE%BD%CF%84%CE%B5_%CE%9A%CE%BB%CE%B5%CF%81
[2] Η Ενριέτα Πέιν Γουέστμπρουκ (1834-1909) ήταν γιατρός, δημοσιογράφος και συγγραφέας. Υποστήριζε το να διαλέγει η γυναίκα μόνη της σύζυγο και επίσης καθώς υποστήριζε τον ελεύθερο έρωτα ήταν η σύντροφος του Ρ. Γέστμπορουκ. Ο ορισμός του ελεύθερου έρωτα είναι η κοινή ζωή χωρίς την σύμβαση του γάμου. Υπήρξε μεγάλο ρεύμα της ατομικιστικής αναρχίας των Η.Π.Α. https://www.joankoster.com/henrietta-payne-westbrook-on-marriage/
[3] Η Ριζοσπαστική Ελευθεριακή Ένωση, ήταν μια ομάδα ελευθεριακής σκέψης στην Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α.
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.246, Μάρτιος 2024
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
