Αρχαία Ελλάδα: Σπέρμα και Όχι Πρότυπο
Ίσως δεν θα ’ταν άσκοπο να πω παρεμπιπτόντως, ότι το ενδιαφέρον μου για την αρχαία ελληνική δημοκρατία, και, γενικότερα, για την αρχαία ελληνική δημιουργία – ενδιαφέρον πάρα πολύ παλιό- αναζωπυρώθηκε κατά την εξέλιξη της σκέψης μου και, ιδιαίτερα, μετά από την κριτική στην όποια υπέβαλα την παραδοσιακή επαναστατική ιδεολογία, και π ιό συγκεκριμένα τον μαρξισμό. Η αναζωπύρωση αυτή είναι συνέπεια της αναγνώρισης ορισμένων βασικών στοιχείων πού δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά στην αρχαία Ελλάδα. Τα στοιχεία αυτά χάθηκαν στη συνέχεια μέσα στην ιστορία με την παρακμή της αρχαίας ελληνικής πόλης, με την άνοδο και την κυριαρχία της Ρώμης και με την εμφάνιση και εγκαθίδρυση τού χριστιανισμού· ξαναδημιουργήθηκαν στην δυτική Ευρώπη κατά το τέλος τού Μεσαίωνα, όταν ξανά δημιουργήθηκαν, όπως στην αρχαία Ελλάδα, πόλεις, δηλαδή κοινότητες, οι όποιες ξαναπροσπάθησαν – μέσα σε συνθήκες τελείως διαφορετικές από τις αρχαίες ελληνικές – να αύτοκυβερνηθούν κατά το δυνατόν, παλεύοντάς εναντίον της φεουδαρχίας, εναντίον της εκκλησίας, εναντίον της απόλυτης μοναρχίας, συνάπτοντας εναλλάξ συμμαχίες με την μια ή την άλλη απ’ αυτές τις δυνάμεις, για να μπορέσουν να επιβιώσουν σαν αυτοκυβερνούμενες, ως ένα βαθμό, πολιτικές κοινότητες.
Οι πόλεις αυτές είναι δημιουργία της αστικής τάξης. Χρησιμοποιώ εδώ τον όρο αυτό με την πρωταρχική του έννοια, πού χαρακτηρίζει τούς πρώτους άστούς, τούς πρώτους βιοτέχνες και εμπόρους, τούς «φυγάδες δουλοπάροικους από το φεουδαρχικό κτήμα», όπως τούς αποκαλούσε ο Μαρξ, οι όποιοι βρίσκανε ελευθερία και προστασία μέσα στα τείχη μιας πόλης πού σιγά σιγά, αποσπούσε ορισμένα προνόμια και ορισμένες ελευθερίες από τις υπάρχουσες τότε εξουσίες, πού ήδη ανέφερα: τον μονάρχη, τούς φεουδάρχες και την εκκλησία.
Από την άποψη αυτή, το χαρακτηριστικό της ευρωπαϊκής Αναγέννησης – στις αρχές της – είναι η αναδημιουργία μιας πραγματικής πολιτικής κοινότητας, πολιτικής όχι με την τρέχουσα έννοια, συνώνυμη της ψηφοθηρίας, των παρασκηνιακών ελιγμών και των μεγαλόστομων προεκλογικών υποσχέσεων, άλλα με την μεγάλη και σημαντική έννοια πού αφορά την αυτοθέσμιση και την πράξη μιας ανθρώπινης κοινότητας, της όποιας τα μέλη θέλουν πράγματι να επωμισθούν την ρύθμιση των κοινωνικών τους σχέσεων, θέλουν κατά κάποιο τρόπο να είναι αυτόνομοι.
Τέτοια πολιτική κοινότητα, για πρώτη φορά, δημιουργείται στην αρχαία Ελλάδα, και αυτή ακριβώς είναι ή σημασία πού έχει για μας σήμερα τόσο η αρχαία ελληνική δημοκρατία όσο και η αρχαία ελληνική δημιουργία γενικότερα.
Θα ήθελα, στο σημείο αυτό, να ξεκαθαρίσω ευθύς εξ αρχής την θέση μου, ώστε να αρθεί κάθε ενδεχόμενο παρεξήγησης. Δεν βλέπω, όπως νομίζω ότι και κανείς δεν μπορεί να δει, εκτός αν είναι τελείως φαντασιόπληκτος ή προγονόπληκτος, την αρχαία Ελλάδα ως πρότυπο το οποίο θα αρκούσε να το αντιγράψουμε για να βρούμε την ελευθερία, την δικαιοσύνη, την ισότητα και παν το αγαθόν.
Η αρχαία Ελλάδα δεν είναι πρότυπο, ούτε μοντέλο προς μίμηση, όπως άλλωστε δεν μπορεί να είναι κανένα ιστορικό έργο σε οποιονδήποτε τομέα. Θεωρώ, όμως, ότι μπορεί να λειτουργήσει για μας σαν γονιμοποιό σπέρμα, δεδομένου ότι μας επιτρέπει να δούμε εν τη γενέσει τους πληθώρα στοιχείων πάντοτε επίκαιρων – μπορεί και πρέπει να είναι για μας κέντρισμα, έμπνευση και πηγή ιδεών.
Κορνήλιος Καστοριάδης
πηγή: Η Αρχαία Ελληνική Δημοκρατία και η Σημασία της Για Εμάς Σήμερα (Εκδ. Ύψιλον/Βιβλία, 1999)
ΠΗΓΗ: provo.gr
Ετικέτες
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
