ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΙΣ ΣΠΗΛΙΕΣ
Στη μακρινή, συγκριτικά με τους ρυθμούς που κυλά ο χρόνος σήμερα, δεκαετία του ’70, ένα από τα κύρια «αφοπλιστικά» επιχειρήματα των υποστηρικτών του υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά και των ιδιωτών θιασωτών του καπιταλιστικού μετασχηματισμού του κόσμου, στην κριτική ενάντια στα ορατά, αρνητικά αποτελέσματα της κρατικοκαπιταλιστικής ανάπτυξης, ήταν το εξής: Και τι θέλετε; Να επιστρέψουμε στην εποχή των σπηλαίων; Ο σπουδαίος εβραίος φυσικός Αϊνστάιν και εφευρέτης της πυρηνικής βόμβας, που είχε ήδη χρησιμοποιηθεί σε δύο πόλεις της Ιαπωνίας, οδηγώντας την σε άνευ όρων συνθηκολόγηση, μετά τη λήξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου και αφού είχαν καταφέρει και οι Ρώσοι να αναπτύξουν πυρηνική τεχνολογία, ωστόσο, προειδοποιούσε: Δεν γνωρίζω με τι όπλα θα διεξαχθεί ο Γ΄ παγκόσμιος πόλεμος, όμως ο Δ΄ θα διεξαχθεί με πέτρες και με ρόπαλα!
Ο ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Το καρκίνωμα της βιομηχανικής εποχής ξεκινά με την ωθητική καύσιμη ύλη του λιγνίτη στη δυτική Ευρώπη, κατά τον 18ο αιώνα. Η πρωτοφανής ευημερία που προκαλεί στις κοινωνίες, που πλέον ονομάζονται «αναπτυγμένες», η «ευκολία» των ανθρώπων να προσαρμοστούν σε αυτή (τουλάχιστον αυτών που ανέρχονται κοινωνικά και οικονομικά, λειτουργώντας ως πρότυπο για τους άλλους), οι αυτοματισμοί που με το πέρασμα του χρόνου, γενικευμένα περνούν από τα εργοστάσια στα νοικοκυριά και διαχέονται την καθημερινότητα των πολιτών, η διαφαινόμενη περαιτέρω μείωση του ανθρώπινου μόχθου όσο πληθαίνουν τα τεχνολογικά επιτεύγματα, έκαναν αυτονόητα αδιανόητη, από κάθε «λογικό» άνθρωπο, μια κριτική προσέγγιση σε αυτή την εξέλιξη. Στις πόλεις, ωστόσο, το αρχικό και βασικό πεδίο εφαρμογής των καπιταλιστικών εξελίξεων, η κατάσταση συχνά είναι τραγική.
Από την αρχαιότερη εποχή, η εγκαθίδρυση πόλεων γίνεται σε περιοχές ευνοϊκές για τη συμβιωτική(1) με τον άνθρωπο ζωής, με αφθονία νερού, εύφορα περάσματα ζώων και ανθρώπινων ομάδων, όπως και εδώδιμων αυτοφυών εκτάσεων. Πλέον όλα αυτά έχουν χαθεί. Από τις πρώιμες εποχές της βιομηχανικής επανάστασης, οι πόλεις μετατρέπονται σε βιοχημικά εργαστήρια, που περιορίζουν, δηλητηριάζουν και τελικά καταστρέφουν το φυσικό πλαίσιο, μονοκαλλιεργώντας και μαζοποιώντας το ανθρώπινο είδος.
Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, κάθε σημαντικά ανεπτυγμένη πόλη του πλανήτη καλύπτεται στην καλύτερη περίπτωση από αιθαλομίχλη, ενώ συχνά διαρρέουν στην ατμόσφαιρα τοξικά αέρια από την ανερχόμενη χημική βιομηχανία, με συνέπειες που θα επαναληφθούν πολλές φορές μέχρι να διαπιστευθούν τα αίτια προέλευσής τους.
Τα νερά και τα πηγάδια μολύνονται και η πιο γνώριμη εκδοχή της μόλυνσης είναι από κολοβακτηρίδια. Πρωτόγνωρες ασθένειες εμφανίζονται, δίνοντας ώθηση στην εξέλιξη της ιατρικής γνωσιολογίας, οι εκβολές των χειμάρρων και των ποταμών, από τόποι αναπαραγωγής της υδρόβιας ζωής, μετατρέπονται σε τόπους εξόντωσης και μετάλλαξής της.
Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα, όταν βιομηχανοποείται και η γεωργία, που μάλλον θα έπρεπε πλέον να χαρακτηρίζεται κακιέργεια, ειδικά όταν αφορά εντατικές μορφές εκμετάλλευσης τύπου θερμοκηπίων και μονίμως σταβλιζόμενων ζώων. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, μόλις ένα 25% των επίγειων υδάτων της Μακεδονίας δεν είναι μολυσμένα. Προφανώς είναι αυτά που αναβλύζουν από τις πιο απόκρημνες, ανεκμετάλλευτες έως τότε, βουνοκορφές.
Στην επόμενη δεκαετία και παρά την διόγκωση της αστυφιλίας, που μειώνει συνεχώς την ανθρώπινη παρουσία στην ύπαιθρο, αναμένεται να εκλείψει η συντριπτική πλειοψηφία των θηλαστικών. Αν η, κατ’ όνομα μόνο, επιστήμη της Φυσικής και της Χημείας(2), είναι όντως μια χρήσιμη πηγή γνώσης για το γίγνεσθαι του κόσμου, όταν εφαρμόζεται πειραματικά και σε μεγέθη μικροκλίμακας, έχει ολέθρια αποτελέσματα όταν εφαρμόζεται μαζικά, γενικευμένα και ανεξέλεγκτα με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος και τον ανταγωνισμό.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Η αθλιότητα, παίρνει ακόμη πιο τραγικές διαστάσεις, στις παρυφές του πολεοδομικού ιστού των πόλεων, όπου στεγάζεται, σε αυτοσχέδιες παραγκουπόλεις το ανερχόμενο προλεταριάτο, το έμψυχο δυναμικό της βιομηχανικής εποχής. Πρόκειται για τους εκριζωμένους αγροίκους της υπαίθρου, οι οποίοι, με πιο ήπιες ή βίαιες πολιτικές, εξωθούνται να μεταναστεύσουν στις πόλεις για να επανδρώσουν την ακμάζουσα βιομηχανία. Οι αυτοκρατορικές κυβερνητικές τεχνικές της εποχής προκρίνουν συνειδητά την εξαθλίωση αυτών, «των παροικούντων εις την Ιερουσαλήμ πληθυσμών», ώστε να διασφαλίζεται η εκμετάλλευσή τους.
Μέσα σε αυτόν το βαθιά υλικοτεχνικό μετασχηματισμό που συντελείται, σημαίνοντα ρόλο διαδραματίζει η ανάδυση της επιστήμης, ως μέθοδος επεξεργασίας και επεξήγησης του κόσμου, αλλά και της ιδεολογίας, αν και δύσκολα μπορούμε να τη διαχωρίσουμε από αυτή. Η λογική δοκιμάζεται επανειλημμένα, στα πλαίσια εξορθολογισμού της, δηλαδή ιεράρχησής της, βάσει του επιδιωκόμενου αποτελέσματος που κατά κανόνα είναι το κέρδος των λίγων, εξαπατώντας τους πολλούς.
Θα σημειώσουμε σ’ αυτό το σημείο, ότι «η λέξη universitas (η μετάφραση της οποίας επικράτησε να είναι Πανεπιστήμιο) αρχικά σήμαινε το όλον. Οι Πάπες αναφερόμενοι στην universitas vestra συμπεριλάμβαναν το σύνολο τον πιστών. Την ίδια λέξη επέλεξαν, απορρίπτοντας τον όρο του ρωμαϊκού δικαίου collegium, οι Μπολονέζοι γύρω στα 1116 για τις εμπορικές και βιοτεχνικές ενώσεις, που συγκροτούν εμπνεόμενοι από τον κοινοτισμό, στην προσπάθεια τους να αναλάβουν τα ηνία της εξουσίας. Είναι μια περίοδος που οι βασιλείς της Γερμανίας δυσκολεύονται να διαφεντεύουν την Ιταλία ως αυτοκράτορες της ‘‘Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας’’».(3)
Σε κάθε περίπτωση, η επιστημονική έρευνα χρηματοδοτείται από τους κυρίαρχους εξουσιαστικούς μηχανισμούς, που πρωτοσχηματοποιούνται σε αυτές τις συνθήκες πριν πάρουν την μεταγενέστερη μορφή τους, το κράτος και το κεφάλαιο. Συνήθως το κράτος είναι αυτό που επενδύει στην θεωρητική και ιδεαλιστική επιστημονική έρευνα, μέσω των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, βάζοντας όρια και κατευθύνσεις. Πέραν της οικονομικής, η ανταμοιβή των σπουδαίων ερευνητών, επιστημόνων και διανοουμένων, που πρυτανεύουν τις γνωσιολογικές εξελίξεις, είναι το κύρος και η αναγνωρισιμότητα.
Δεν ισχύει αυτό, βέβαια, για όλους, μιας και δημιουργείται, ένα νέο πεδίο δόξης λαμπρό, άκρως ανταγωνιστικό, ιδιαίτερα για τους αναρίθμητους άγνωστους νεροκουβαλητές, αχθοφόρους της γνώσης, που κάνουν τη δουλειά του μυρμηγκιού, μεταφέροντας κομματάκι-κομματάκι τις εμπειρικές παρατηρήσεις, τις θεωρήσεις και τις τεχνικές πρακτικές επίλυσης ζητημάτων των κοινωνιών από τις οποίες προέρχονται, εντάσσοντας τες, στο νέο ιδεολογικό πλαίσιο. Αυτοί είναι μάλιστα, που εκλαϊκεύουν αυτή την ακατανόητη για τους πολλούς γνώση, συχνά όχι με τον καλύτερο τρόπο.
Μέσα σε αυτό το αναγεννησιακό κλίμα, η όποια λογική συνέπεια των θρησκευτικών δογμάτων, σύντομα κατατροπώνεται, οι βασιλιάδες και οι ευγενείς χάνουν την ελέω Θεού βασιλεία τους, ενώ τα διαδεδομένα στην κραταιά Ευρώπη, θαύματα της Βίβλου, ωχριούν μπρος τα θέσφατα της επιστήμης.
Νέες θεωρίες για το δίκαιο του ισχυρότερου, εμπνευσμένες από τον αρχαίο ελληνορωμαϊκό κόσμο εμφανίζονται (Φυσική κατάσταση – Όλοι εναντίον όλων, Τόμας Χομπς), (Αντίχριστος – Νίτσε), που δεν είχε διαβρωθεί από τα ταπεινά κίνητρα του Χριστιανισμού, μιας και η Τάξη φεύγει αργά αλλά σταθερά από τη δικαιοδοσία του Θεού και των εντολοδόχων του επί της γης. «Ενώ ο αποκληθείς εκ των υστέρων «ευρωπαϊκός διαφωτισμός», αποτέλεσε μια κίνηση «κορυφών», που πρόβαλε τα βασικά αιτήματα της ανασυγκροτούμενης κυριαρχίας –με την αστική της μορφή– στη σύγκρουση της με το παλιό καθεστώς, αποτελώντας μια προσπάθεια θεωρητικής επένδυσης και δικαίωσης των νέων προβαλλόμενων δομών εξουσίας, απέναντι σε ένα σύστημα που, με τις παλιές δομές, ήδη κατέρρεε».(4)
Για τους λαούς, η αναθεώρηση της λογικής και της μεθόδου, εκτός από εργαλεία βελτίωσης έργου, συχνά αυτοσχέδια, δίνει και νέες ιδέες-οπτικές αμφισβήτησης των κατεστημένων εξουσιών, οι οποίες είναι και οι κυρίως υπεύθυνες για τα δεινά που επιβάλλει η καταδυνάστευση που τους ασκούν. Παρά την ύφεση που παρουσιάζουν τα επαναστατικά γεγονότα μετά το 1848, τη δεκαετία του 1890, το φάντασμα μιας κοινωνικής επανάστασης μοιάζει να είναι έτοιμο και πάλι να πάρει σάρκα και οστά.(5) Και όντως, την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου, σηματοδοτεί, ένα γεγονός που μόνο μεμονωμένο δεν είναι. Την εκτέλεση του Φραγκίσκου Φερδινάνδου, του οίκου των Αψβούργων από τον σύμφωνα με κάποια εκδοχή αναρχικό και κατά άλλους εθνικιστή φοιτητή Σέρβο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, στο Σεράγεβο.
Όπως αναφέρει ο Ι. Σ. Κολιόπουλος: «Ο μιλιταρισμός των τελευταίων χρόνων του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου εξηγείτε, ως ένα βαθμό, και ως έκφραση της προκλητικά επιθετικής αριστοκρατίας της Ευρώπης, μετά την πολύμορφη συνεργασία και τους γάμους ανάμεσα σε αριστοκρατικές και μεγαλοαστικές οικογένειες και αφού ανέλαβε από τα χτυπήματα που είχε δεχθεί από την Γαλλική επανάσταση. Με περιστασιακές και ασήμαντες μάλλον διαφοροποιήσεις αριστοκράτες και μεγαλοαστοί υποστήριζαν τους εξοπλισμούς, τις εθνικές διεκδικήσεις και τις ιμπεριαλιστικές βλέψεις, ακόμη και την κοινωνική ασφάλιση των εργατών ως δικλείδα ασφαλείας στην ογκούμενη δυσαρέσκεια και βία.»(6)
Ο Μεγάλος Πόλεμος ξεκινά καταρχάς για να εξοντώσει ή να αλλοιώσει τις συνειδήσεις πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων, που αυθαδιάζουν ενάντια στις παραδοσιακές και αναδυόμενες εξουσίες προβάλλοντας ανεπιθύμητα για αυτές προτάγματα, όπως Ισότητα, Αδελφότητα, Δικαιοσύνη, επωάζοντας μια γενικευμένη ανταρσία.
Παρεμπιπτόντως, για αυτούς που θεωρούν πως οι Γάλλοι πρωτοτυπούν με τα προτάγματα της Παρισινής Κομμούνας, η Σούνα, η αραβική και κατόπιν μουσουλμανική κοινότητα, έχει εξαπλωθεί ως τα βάθη της Ασίας (ξεκινώντας πριν 14 αιώνες) εργαλειοποιώντας επεκτατικά αυτές τις κοινοτικές ηθικές αξίες, που έχουν τις ρίζες τους στις πρωτόγονες συνθήκες συμβίωσης των ανθρώπινων ομάδων.
Η ιστορία είναι γεμάτη από περιπτώσεις φυλετικών, εθνοτικών και θρησκευτικών πολέμων, που υποκινούνται από τους ισχυρούς και στοχεύουν στην αλληλοεξόντωση δυναμικών, απείθαρχων ή ανεπιθύμητων πληθυσμών. Όπως και από «αδιανόητες προδοσίες». Όλες οι εξουσίες που αναδεικνύονται και διαχωρίζονται, αντλώντας και συσσωρεύοντας πλούτο και δύναμη από τα κοινωνικά μορφώματα στα οποία επιβάλλονται, όταν οι πολιτείες που κυβερνούν ευημερούν και οι υπήκοοι πληθαίνουν, βρίσκονται αντιμέτωπες με τον κίνδυνο αμφισβήτησης και ανατροπής της εξουσίας τους. Μόνο η «σεισάχθεια» πάλι, μπορεί να σώσει, μια ευημερούσα κατά τα άλλα πολιορκημένη πόλη, στην οποία οι υπήκοοι δυσανασχετούν γιατί μετατρέπονται σε είλωτες, όπως νομοτελειακά συμβαίνει από την υπεροψία, την αλλοτρίωση και την απληστία που προκαλεί η άσκηση εξουσίας και συγκέντρωσης πλούτου.
Μια λύση κοινωνικής αποσυμπίεσης είναι ο αποικισμός, όσο τουλάχιστον υπάρχουν αρκετά υποανάπτυκτες περιοχές που μπορούν να εποικισθούν χωρίς σοβαρές αντιδράσεις από μαχητικούς ιθαγενείς.
Για να μη χρειαστούν δραστικές λύσεις τύπου Μακιαβέλλι, επιλέγεται τα αναρριχώμενα κοινωνικά στρώματα να στρέφονται σε λεηλασίες και κατακτήσεις νέων εδαφών και πληθυσμών. Εύλογα το ανερχόμενο κοινωνικό δυναμικό που προέρχεται από τη λαϊκή βάση και ανά περίσταση χαρακτηρίζεται δημοκρατικό, προοδευτικό ή εκσυγχρονιστικό να καταδεικνύεται βασιλικότερο του βασιλέως, σε ό,τι αφορά τη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων, ώστε να ισχυροποιήσει τη θέση του στα ιεραρχικά εξουσιαστικά status. Ο αέναος κύκλος εχθροπραξιών που ανατροφοδοτείται ανάμεσα σε κοντινούς ή μακρινούς γείτονες, «φίλους» και «εχθρούς» παράγει το απαραίτητο λίπασμα της εξουσίας.
Πλούτο και σκλαβιά.
Σημειώσεις
1. Γιάννης Μανέτας, Η συμβιωτική περιπέτεια – Η καταγωγή της γεωργίας και της κτηνοτροφίας και οι βιολογικές και κοινωνικές τους συνέπειες, 2024.
2. Σύμφωνα με τον πρόλογο του βιβλίου της Χημείας της Β΄ Λυκείου το 2010, κάθε χρόνο «ανακαλύπτονται» 800.000 νέες χημικές ενώσεις.
3. Οδοφράγματα στις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, Φοιτητικές Κινητοποιήσεις 2006-2007, Αρχείο Κοινωνικών Αγώνων, Αναρχική Αρχειοθήκη.
4. ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΟΝ «ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ», Αναρχική Αρχειοθήκη. Από την προεπαναστατική περίοδο μέχρι και τις πρώτες προσπάθειες ίδρυσης εθνικού κράτους-1996, σελίδα 220. Επίσης, Σύμφωνα με τις απόψεις των εκπροσώπων της κυριαρχίας, ο «ευρωπαϊκός διαφωτισμός» εκτείνεται από το 1688 (επανάσταση στην Αγγλία) ως το 1789 (κοινωνική επανάσταση στην Γαλλία), και προβάλλεται συνήθως ως μια ευρύτερη επιστημονική, κοινωνική, οικονομική, πολιτική και γενικότερη ιδεολογική κίνηση αμφισβήτησης, η οποία διεκδικούσε ελευθερία στοχασμού και έκφρασης, ανεξιθρησκεία, οικονομική ελευθερία, κατάργηση προνομίων, ισότητα, επαναπροσδιορισμό της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση, εκφράζοντας την πίστη της στην ανθρώπινη λογική.
5. E. J. HOBSBAWM, Η εποχή των αυτοκρατοριών, 1875-1914, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, σελ. 425, Αθήνα 2012.
6. Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία, 1789-1945, Από τη Γαλλική επανάσταση μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκδόσεις ΒΑΝΙΑΣ, Θεσσαλονίκη 1990.
Αδάμαστη Συνείδηση
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.256, Φεβρουάριος 2025
ΠΗΓΗ: anarchypress.wordpress.com
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
