Η Οικειοποίηση της Οικολογίας από το Καπιταλισμό
Πριν από πολύ καιρό ο βιολόγος Paul Sears χαρακτήρισε την οικολογία ως «ανατρεπτική επιστήμη» και δεν υπάρχει αμφιβολία πως όταν πρωτοασχολήθηκα με τα περιβαλλοντικά ζητήματα τη δεκαετία του 1960, η οικολογία θεωρούνταν ριζοσπαστικό κίνημα. Τα συγγράμματα του Barry Commoner και του Murray Bookchin τόνιζαν είμαστε μπροστά σε μια επικείμενη οικολογική κρίση και πως οι ρίζες αυτής της κρίσης βρίσκονταν βαθιά σε ένα οικονομικό σύστημα – τον καπιταλισμό – το οποίο δεν προσανατολίζονταν προς την ανθρώπινη ευημερία αλλά προς τη δημιουργία κέρδους, που δεν έβλεπε κανένα όριο στην ανάπτυξη ή την τεχνολογία, που γιόρταζε ακόμη τα επιτεύγματα την «μεγαμηχανής».
Τελικά έγινε αντιληπτό, τόσο από τον Commoner όσο και από τον Bookchin, ότι ο καπιταλισμός ήταν καταστροφικός όχι μόνο για μας, αλλά για ολόκληρο τον ιστό της ζωής του πλανήτη. Η ηθική πίσω από το καπιταλισμό ήταν ουσιαστικά η τεχνολογική κυριαρχία πάνω στη φύση, μια ηθική που θεωρούσε τη βιόσφαιρα ως κάτι δίχως εγγενή αξία· ήταν απλώς ένας πόρος που πρέπει να αξιοποιηθεί – από το κεφάλαιο.
Για περισσότερα από τριάντα χρόνια ο Bookchin περιέγραφε τον καπιταλισμό ως «λεηλασία της γης» στην αναζήτηση κέρδους, και επισήμαινε κάπως προφητικά – πολύ πριν από τους Al Gore και George Monbiot – πως τα προβλήματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη – πως το αυξανόμενο στρώμα διοξειδίου του άνθρακα θα οδηγήσει σε καταστροφικά μοτίβα καταιγίδων, και τελικά στο λειώσιμο των πολικών πάγων και στην άνοδο των επιπέδων της θάλασσας.
Εκτός από τα πολλά άλλα οικολογικά προβλήματα που εντόπισε ο Bookchin ως «σύγχρονη κρίση» – αποψίλωση, αστικοποίηση, αντίκτυπος της βιομηχανικής γεωργίας, ρύπανση των ωκεανών, τοξικές χημικές ουσίες και πρόσθετα τροφίμων, και την αναίτια καταστροφή της άγριας πανίδας και χλωρίδας, και την επακόλουθη απώλεια της βιοποικιλίας.
Η πρωτοποριακή οικολογική κριτική του βιομηχανικού καπιταλισμού από τον Bookchin έχει επιβεβαιωθεί ξανά πρόσφατα (με λίγη αναγνώριση προς το πρόσωπο του Bookchin!) στο εξαιρετικό The Enemy of Nature του Joel Kovel (2002) – ο εχθρός, φυσικά, είναι ο παγκόσμιος καπιταλισμός.
Πόσο πολύ έχουν όμως αλλάξει τα πράγματα! Η «υπερθέρμανση του πλανήτη» βρίσκεται πλέον σταθερά στην πολιτική ατζέντα, είναι αποδεκτή από όλους σχεδόν τους ανθρώπους, εκτός από κάποιους φανατικούς δεξιούς νεοφιλελεύθερους, και όλοι καλοπιάνονται για να βρουν τρόπους να «σώσουν» τον πλανήτη. Αυτή η ύβρις πραγματικά δε χωράει στο νου! Οι άνθρωποι δεν έχουν την δυνατότητα να καταστρέψουν τον πλανήτη· αυτό που κάνουν μέσω ενός οικονομικού συστήματος που βασίζεται στην απληστία και την εκμετάλλευση, έχει κάνει πολλά μέρη της γης σχεδόν ακατοίκητα για τον άνθρωπο και για άλλες μορφές ζωής.
Επομένως, τα «οικολογικά» ή «πράσινα» ζητήματα έχουν αγκαλιαστεί από άτομα και ομάδες σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. Ακόμη και οι νεοναζί υποστηρίζουν ότι είναι αντικαπιταλιστές και υιοθετούν μια πράσινη οπτική. Έτσι, δεν θα αποτελεί έκπληξη το να μάθετε ότι η πλειοψηφία των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών – όπως η Shell, η Nestle και η Coca Cola – έχουν ανέβει στον πράσινο συρμό και ζητάνε με πάθος να μειώσουμε όλοι μας τις εκπομπές άνθρακα.
Τι συμβαίνει λοιπόν; Τέσσερις τάσεις πιστεύω πως αξίζει να σημειωθούν.
Το πρώτο είναι ότι οι καπιταλιστικές εταιρίες έχουν μπει στη διαδικασία «πρασινίσματος» της δημόσιας εικόνας τους. Κάτι με το οποίο η εταιρία Shell ασχολείται εδώ και πολλές δεκαετίες, δεδομένου του τρομακτικού της ρεκόρ όσον αφορά την καταστροφή του περιβάλλοντος. Είναι δύσκολο να βρούμε αυτές τις μέρες μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες που να μην ισχυρίζονται με υπερηφάνεια και να μη διαφημίζουν την οικολογική τους ευαισθησία και τα «πράσινα» διαπιστευτήρια τους.
Δεύτερον, παρόλο που οι περισσότεροι άνθρωποι αναγνωρίζουν πλέον ότι υπάρχει περιβαλλοντική κρίση, υπάρχει μια συνεχής προσπάθεια για να πειστούμε πως αυτή η κρίση δεν έχει καμία σχέση με την ίδια την καπιταλιστική οικονομία. Οι οπαδοί της βαθιάς οικολογίας μας λένε εδώ και πολύ καιρό ότι όλα οφείλονται στην έλλειψη πνευματικότητας ή ότι υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι ή ακόμη και ότι οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους είτε «ξένοι», είτε ανεπιθύμητα «παράσιτα» στη γη. Τέτοια μισανθρώπινα συναισθήματα είχαν γίνει αντικείμενο κριτικής από τον Bokkchin εδώ και πολύ καιρό. Έτσι, σύμφωνα με τον Jonathan Porritt (σύμβουλος του περιοδικού New Labour για περιβαλλοντικά θέματα), αυτό που χρειαζόμαστε είναι o κατάλληλος γάμος μεταξύ καπιταλισμού και πνευματισμού! Θεός φυλάξει!
Οι ειδικοί στην ανάπτυξη, αντίθετα, κατηγορούν για τα οικολογικά προβλήματα, όπως η αποψίλωση των δασών, τα θύματα, τους φτωχούς αγρότες που, εξαιτίας της φτώχειας τους και της έλλειψης σύγχρονων γεωργικών τεχνικών, καταστρέφουν – όπως μας λένε – τα δάση. Ενώ, φυσικά, οι κυριότεροι ένοχοι είναι οι εταιρείες υλοτόμησης, οι εταιρείες εξόρυξης όπως η Vedanta και η Rio Tinto, καθώς και οι όλο και μεγαλύτερες επιχειρήσεις εκτροφής που ικανοποιούν την αυξανόμενη απαίτηση για κρέας.
Οι εμπειρογνώμονες ανάπτυξης εδώ και καιρό ανέπτυξαν στην έννοια της «βιώσιμης ανάπτυξης». Δεν έχει καμία σχέση με τη προστασία της Φύσης· αφορά τη προστασία της «ανάπτυξης», δηλαδή της καπιταλιστικής ανάπτυξης.
Αυτό που συσκοτίζει το ζήτημα είναι η υπόθεση πως η υπερθέρμανση του πλανήτη και άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα δεν έχουν καμία σχέση με ένα οικονομικό σύστημα που είναι προσανατολισμένο στην ανάπτυξη και το ιδιωτικό κέρδος: οφείλεται αποκλειστικά στις ενέργειες μεμονωμένων «καταναλωτών». Συνεπώς, όλοι μας καλούμαστε να κάνουμε ότι μπορούμε για να «σώσουμε» τον πλανήτη.
Τρίτον, αυτή η αξιέπαινη ανησυχία για το περιβάλλον των πολυεθνικών εταιρειών είναι σαφώς ένα μέτωπο που επιτρέπει σε τέτοιες εταιρείες να αναζητήσουν νέες ευκαιρίες για καπιταλιστική επέκταση, και για να αποκομίσουν ακόμα μεγαλύτερα κέρδη. Έτσι, οι βιομηχανικής κλίμακας αιολικές μονάδες που καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις της υπαίθρου, η αυξανόμενη παραγωγή βιοκαυσίμων (εις βάρος της παραγωγής τροφίμων) και η επέκταση και η εξαγωγή της πυρηνικής βιομηχανίας σε όλα τα μέρη του κόσμου, έχουν προαχθεί ως μέθοδοι μείωσης των «εκπομπών άνθρακα» και ως τρόποι συμβολής στη διάσωση του πλανήτη! Αλλά με ποιο κοινωνικό και οικολογικό κόστος; Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε μια από αυτές τις πρωτοβουλίες βρίσκεται στα χέρια των μεγάλων επιχειρήσεων, γενναία επιδοτούμενων από τις δυτικές κυβερνήσεις.
Τέλος, αυτό που βιώσαμε κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ως συμπλήρωμα στην προώθηση του πράσινου καπιταλισμού, είναι η εμφάνιση της έννοιας της «παγκόσμιας διαχείρισης». Για να διαφυλάξουμε τον πλανήτη, αυτό που χρειαζόμαστε (μας λένε) είναι μια πληθώρα ειδικών στην προστασία του περιβάλλοντος και οικο-τεχνοκρατών για την παρακολούθηση του πλανήτη, και την παροχή συμβουλών σε κυβερνήσεις και σε πολυεθνικές εταιρείες για το πώς μπορούμε να «σώσουμε» τον πλανήτη καλύτερα. Αλλά η «σωτηρία» του πλανήτη, όπως είπε ο Wolfgang Sachs (στο «Planet Dialectics», 1999), δεν είναι παρά μια δικαιολογία για ένα νέο κύμα κρατικών παρεμβάσεων στη ζωή των απλών ανθρώπων.
Οι αναρχικοί πρέπει να είναι προσεκτικοί και κριτικοί απέναντι σε καθεμία από αυτές τις τέσσερις τάσεις. Χρειάζεται να αναπτύξουμε ένα σχέδιο που συνδυάζει τον σοσιαλισμό (όχι τον ριζοσπαστικό ατομικισμό των νιτσεϊκών αισθητικών) και μια οικολογική ευαισθησία (όχι ένα νεο-πριμιτιβισμό) όπως οι προτάθηκε από τους Pyotr Kropotkin, Edward Carpenter και Eliseé Reclus εδώ και πολύ καιρό.
Brian Morris, πηγή
ΠΗΓΗ:https://www.provo.gr
Ετικέτες
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
