Η ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ Η ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΥ
«Ο κορωναϊός θερίζει», «η πανδημία του κορωναϊού είναι η πιο θανατηφόρα που γνώρισε η ανθρωπότητα», «σκότωσε ανήλικη ο κορωναϊός», «δεν χωράνε τα ψυγεία τους νεκρούς από κορωναϊό», «μαζικοί τάφοι για κορωναϊό», «γέμισαν τα νεκροταφεία από θύματα του κορωναϊού».
Αυτοί είναι μόνο κάποιοι ενδεικτικοί τίτλοι ειδήσεων, με τους οποίους βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από τα Μ.Μ.Ε., συνοδευόμενοι με κατάλληλες εικόνες και με την απαραίτητη μουσική επένδυση, ώστε να κατακλύζεται το μυαλό μας και οι αισθήσεις μας από μια διαρκή οσμή θανάτου, από άγχος, φόβο κι αγωνία. Η αύξηση των λεγόμενων ψυχικών νοσημάτων την εποχή του κορωναϊού είναι ραγδαία. Η αγωνία και η ανασφάλεια μάς καθηλώνει μπροστά στους δέκτες για να «ενημερωθούμε» για ακόμη μια μέρα για την επέλαση του θανάτου στον ήχο και μόνο της έναρξης των δελτίων ειδήσεων κάποιοι άνθρωποι ιδρώνουν και καταβάλλονται από φόβο και άγχος, άλλοι στέκουν παθητικοί και άλλοι κλείνουν τους δέκτες γιατί δεν μπορούν να ακούν και να βλέπουν. Οι τελευταίοι προφανώς και κάνουν το καλύτερο δεδομένης της κατάστασης στην οποία περιέρχονται.
Ο τρόπος με τον οποίο μεταχειρίζεται τη γλώσσα η εξουσία, οι μεθοδεύσεις που κρύβονται πίσω από την κάθε λέξη και πρόταση που μεταδίδεται, έχει σημαντική επίδραση στον εγκέφαλο κάθε ανθρώπου. Με την πάροδο του χρόνου και την αμέριστη βοήθεια επιστημόνων της ψυχολογίας, της βιολογίας, της γλωσσολογίας, της νευροφυσιολογίας κ.ά., η μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου αποκαλύπτει νέες πτυχές, παρέχοντας ταυτόχρονα στην εξουσία τη δυνατότητα να διαμορφώνει τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη χειραγώγηση του νου. Ο συγγραφέας Φίλιπ Ντικ έλεγε πως για όλους μας υπάρχει μια πρόταση, για όλους μας υπάρχουν οι λέξεις, που αν μπουν στη σωστή διάταξη είναι ικανές να μας καταστρέψουν.
Εξ άλλου, που στηρίχθηκαν και στηρίζονται οι εξουσίες για την επιβολή και την εδραίωση τους στον κοινωνικό χώρο; Μόνο στη δύναμη των όπλων; Μάλλον όχι. Η χειραγώγηση του νου τούς διατηρεί κυρίως στην εξουσία.
Περί φόβου ο λόγος
Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια απειλή, ο φόβος είναι εκείνο το αίσθημα που αρχίζει να καταλαμβάνει τον άνθρωπο. Ο φόβος είναι ένα αρχέγονο αίσθημα, μπορούμε να τον ανακαλύψουμε στους πρώτους ανθρώπους, που εμφανίστηκαν στον πλανήτη πριν από δυόμιση εκατομμύρια χρόνια. Ο φόβος ως αίσθημα ή κατάσταση είναι από τα πρώτα αισθήματα και συνυπάρχει με τον άνθρωπο από την αυγή της ύπαρξής του.
Ο ανθρώπινος φόβος, επίσης, υπήρξε το αίσθημα εκείνο που όξυνε τις αισθήσεις, διεύρυνε την αντιληπτική ικανότητα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ακόνισε το μυαλό του ανθρώπου προκειμένου να βρει λύση στα προβλήματα του. Χαρακτηριστικές, για του λόγου το αληθές, είναι και οι λαϊκές ρήσεις που έχουν προκύψει, όπως: ο φόβος φυλάει τα έρμα, φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας κ.λπ.
Εδώ παρατηρούμε τον φόβο να παίζει ρόλο προνοητικό, να προάγει την εγκράτεια και να παροτρύνει σε σκέψη τον άνθρωπο προτού δράσει. Αντ’ αυτού, παροιμίες όπως πάγωσε από το φόβο του, πήγε η καρδιά μου στην Κούλουρη κλπ., καταδεικνύουν το έκτακτο καθεστώς στο οποίο περιέρχεται ο άνθρωπος όταν περιέρχεται σ’ αυτή την κατάσταση. Φερόμενος σε μια απρόσμενη κατάσταση φόβου, ο άνθρωπος πράττει δίχως σκέψη ορμώμενος από τα ένστικτά του.
Θα αναφέρουμε ένα παράδειγμα για να περιγράψουμε τις δυο αυτές καταστάσεις στις οποίες ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με το φόβο. Έχουμε έναν άνθρωπο περίπου τριάντα ετών. Μέχρι πρότινος διήγαγε έναν ήρεμο και ειρηνικό βίο. Απέφευγε τις εντάσεις και δεν τον απασχολούσαν και πολύ τα κοινωνικά ζητήματα. Οι εξελίξεις της ζωής, όμως, τον έφεραν να θέλει να συμμετάσχει για πρώτη φορά, σε μια οργανωμένη διαμαρτυρία στο κέντρο της Αθήνας για τεκταινόμενα που πλήττουν κι εκείνον.
Οι συγκεντρωμένοι ξεκινούν την πορεία κι εκείνος ακολουθεί. Σε κάποια στιγμή τα ΜΑΤ κάνουν κίνηση για να αποτρέψουν το πέρασμα της πορείας χρησιμοποιώντας χημικά, βόμβες κρότου λάμψεις και αρκετό ξύλο με τα γκλομπ τους. Ο άπειρος διαδηλωτής, λοιπόν, μη γνωρίζοντας τις κατασταλτικές πρακτικές των κρατικών οργάνων, στο άκουσμα της βόμβας κρότου λάμψης τρομάζει, πριν καλά-καλά συνειδητοποιήσει τι συμβαίνει πνίγεται στα χημικά, μη μπορώντας να δει και να αναπνεύσει, ενώ ο φόβος και ο πανικός τον καταβάλει εξολοκλήρου και αφού δέχεται και δυο – τρεις γκλομπιές το ένστικτο της επιβίωσης ενεργοποιείται.
Αυτός ο άνθρωπος, για πρώτη φορά στη ζωή του, βρέθηκε σε σκηνικό πολέμου που, στην καλύτερη των περιπτώσεων, είχε δει μόνο καθισμένος με ασφάλεια στο καναπέ του σπιτιού του παρακολουθώντας την τηλεόραση. Αυτή είναι μια κατάσταση φόβου στην οποία περιήλθε ξαφνικά και ακαριαία. Στην προκειμένη περίπτωση, την αντίδραση του καθόρισε το σημείο του εγκεφάλου του που είναι το αρχαιότερο στον άνθρωπο και ονομάζεται ερπετοειδής, που είναι υπεύθυνος για τα ένστικτα κ.λπ., όπως θα δούμε και παρακάτω.
Ο εν λόγω άνθρωπος, λίγο καιρό μετά, ενημερώνεται ότι υπάρχει κάλεσμα συγκέντρωσης και πορείας στο κέντρο της Αθήνας. Αμέσως, έρχεται στο μυαλό του η προηγούμενη εμπειρία του. Ας υποθέσουμε, ότι ο προηγούμενος φόβος δεν θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για τη συμμετοχή του. Αυτό που θα κάνει μέσω της προηγούμενης εμπειρίας του και με την χρονική απόσταση, που του παρέχεται, είναι να σκεφτεί και να σχεδιάσει τους τρόπους εκείνους, που θα τον προστατέψουν τρόπον τινά. Η μνήμη του προηγούμενου γεγονότος, η μάθηση που έλαβε μέσω της εμπειρίας, η οργανωμένη σκέψη που ακολούθησε και ο σχεδιασμός της εκ νέου συμμετοχής, οφείλονται στην ενεργοποίηση του νεοθηλαστικού ή σκεπτόμενου μέρους του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνο για τις ανώτερες πνευματικές λειτουργίες.
Εμβαθύνοντας λίγο την σκέψη μας πάνω στην διαφορετική αντίδραση που έχουμε πάνω στο φόβο, μπορούμε να δώσουμε τις κατάλληλες απαντήσεις στηριζόμενοι στην αλήθεια της φύσης. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από τρία μέρη «τρεις εγκεφάλους κατά τον Μακ Λιν», τα οποία δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν σταδιακά κατά τη διάρκεια της εξέλιξης του ανθρώπου. Το ερπετοειδές μέρος που ήταν το πρώτο μέρος που λειτουργούσε ο εγκέφαλος, το παλαιοθηλαστικό/συναισθηματικό και το νεοθηλαστικό/λογικό μέρος.
Ο αρχαιότερος «ερπετοειδής εγκέφαλος», ο οποίος ονομάσθηκε έτσι από τον Μακ Λιν επειδή αναπτύχθηκε πρώτα στα ερπετά, διεκπεραιώνει τις βασικές εγκεφαλικές λειτουργίες από τις οποίες εξαρτάται η ζωή: την καρδιακή λειτουργία και την αναπνοή. Είναι η έδρα των ενστικτωδών αρχέγονων ωθήσεων: της επιθετικότητας, του κινδύνου, της υπεράσπισης του εδάφους, των ενστίκτων συντήρησης και αναπαραγωγής, όλων των ωθήσεων που έχουν σκοπό την εξασφάλιση της επιβίωσης του είδους. Από εδώ ξεκινά η ρύθμιση του βαθμού εγρήγορσής μας και ως εκ τούτου είναι εκείνος που πυροδοτεί τις αντιδράσεις ετοιμότητας σε πιθανό κίνδυνο.
Ο παλαιοθηλαστικός ή συναισθηματικός εγκέφαλος είναι ο ενδιάμεσος και σε μεγάλο βαθμό ταυτίζεται με το στεφανιαίο ή μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου. Δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο και τα υπόλοιπα θηλαστικά να αναπτύξουν και να εκδηλώσουν ένα ολόκληρο σύστημα συναισθηματικών κωδίκων, όπως η στοργή, ο θυμός, η αρέσκεια/απαρέσκεια, η κινητοποίηση/ακινητοποίηση.
Ο νεοθηλαστικός ή σκεπτόμενος εγκέφαλος, είναι το νεότερο τμήμα του κεντρικού νευρικού συστήματος. Όλες οι ικανότητες που διαφοροποιούν τους ανθρώπους από τα ζώα οφείλονται στις λειτουργίες του νεοφλοιού. Καταλαμβάνει τα δύο τρίτα του συνολικού εγκεφάλου και ρυθμίζει ή σχετίζεται με ανώτερες λειτουργίες, όπως η γλώσσα, η φαντασία, η λογική, ο συλλογισμός. Ο προμετωπιαίος φλοιός, μία περιοχή του νεοφλοιού, είναι η περιοχή όπου φαίνεται να διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στη συγκρότησή μας ως λογικών, πνευματικών και ηθικών οντοτήτων. Αυτό το τμήμα του εγκεφάλου μάς επιτρέπει να αποφασίζουμε για τη συμπεριφορά μας, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να οργανώσουμε και να σχεδιάσουμε τις δραστηριότητές μας.
Τα τμήματα αυτά του εγκεφάλου λειτουργούν αλληλοεπηρεαζόμενα, αλλά και συχνά ανταγωνιστικά. Η μεταξύ τους σχέση μεταβάλλεται προοδευτικά με τον χρόνο και με την εκπαίδευση. Η διαμόρφωση του νεότερου τμήματος του ανθρώπινου εγκεφάλου, αυξάνει ολοένα και περισσότερο την δυνατότητα του, να ελέγχει ή να αναστέλλει αυθόρμητες βίαιες εκρήξεις (θυμός, οργή, πάθος κλπ.) του συναισθηματικού εγκεφάλου. Η δράση, ωστόσο, του εκάστοτε κατώτερου τμήματος του εγκεφάλου, μπορεί μεν να επηρεαστεί σημαντικά από τη δράση του ανώτερου τμήματος, αλλά όχι να εξουδετερωθεί πλήρως, ειδικά ως προς αυτό που ορίζουμε ως ένστικτο. Όπως δείχνουν οι μελέτες, την ευθύνη για την αναγνώριση και την σημασιολόγηση ενός κινδύνου, έχει μία περιοχή του συναισθηματικού εγκεφάλου, που λέγεται αμυγδαλή.
Σε μια επικίνδυνη κατάσταση άμεσου χαρακτήρα, την αντίδρασή μας αναλαμβάνει το ερπετοειδές μέρος του εγκεφάλου, που βασίζεται στα ένστικτα, ενώ προετοιμάζει το σώμα να δεχτεί τον πόνο. Όταν σε αντίθετη περίπτωση τιθέμεθα αντιμέτωποι με ένα επικίνδυνο ζήτημα το οποίο καλούμαστε να λύσουμε εν ευθέτω χρόνο, κινητοποιούμε το νοητικό μέρος της εγκεφαλικής μας λειτουργίας, προκειμένου να βρούμε λύση στην αντιμετώπιση του επερχόμενου κινδύνου. Ακόμη και σε καταστάσεις πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου, εάν δεν διακρίνεται η ειδοποιός διαφορά από τον άνθρωπο, ο φόβος θα κάνει αστραπιαία την εμφάνιση του και θα καταλάβει τη θέση του ανάλογα με την περίσταση.
Οι φοβικές συμπεριφορές, όπως είδαμε, ενεργοποιούν τα κατώτερα τμήματα του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα ανώτερες λειτουργίες του νεοφλοιού, όπως η σκέψη, η κρίση και η βούληση να είναι αδύναμες και ως εκ τούτου εύκολα χειραγωγήσιμες. Ο φόβος, από έναν ενστικτώδη μηχανισμό προστασίας, μπορεί να μετατραπεί σε ένα εργαλείο χειραγώγησης και περιορισμού της ελευθερίας.
Καταστάσεις και γεγονότα, που πιθανώς να έχουμε και οι ίδιοι βιώσει ή των οποίων έχουμε γίνει κοινωνοί και μάρτυρες για την κυριολεκτικά ακαριαία καταλυτική επίδραση του φόβου, αλλά και της ανυπόφορης στενοχώριας, τα οποία τις περισσότερες φορές συνδέονται, είναι ενδεικτικά: Άσπρισαν τα μαλλιά του σ’ ένα βράδυ, κατουρήθηκε από το φόβο του, του είπαν ότι πέθανε το παιδί του και πέθανε από καρδιά, του έπεσαν τα μαλλιά κ.λπ.
Σε αντίθεση με τις παροιμίες που αναφέρονται για την ερμηνεία κάποιου γεγονότος, εδώ έχουμε μια άμεση επίδραση του συμβάντος στον άνθρωπο. Η διάκριση αυτή έχει την σημαντικότητα της, διότι μας βοηθά να ανιχνεύσουμε με την πάροδο των ετών μια αλληλουχία πραγμάτων και καταστάσεων, στην οποία περιέρχεται ο άνθρωπος ευρισκόμενος σε κατάσταση φόβου και άγχους. Με την κατάλληλη σύνταξη των λέξεων, μπορούν να διεγείρουν την περιοχή εκείνη του εγκεφάλου και να μας προκαλέσουν φόβο και άγχος. Σε πολλές περιπτώσεις, τα αισθήματα αυτά είναι δυνατόν να σωματοποιηθούν και να επιφέρουν άμεσες και έμμεσες βλάβες στον οργανισμό, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και στον ακαριαίο θάνατο.
Αυτό συμβαίνει διότι οι λέξεις δεν είναι αέρας, που ηχεί και διαπερνά ανεπαισθήτως τα αυτιά μας, αλλά αντιθέτως είναι πυροκροτητές αισθημάτων, που μας οδηγούν σε διάφορες καταστάσεις, ανάλογα με το πού θα συμβεί η έκρηξη μετά την πυροδότηση αυτή. Έτσι, μπορούμε να περιέλθουμε σε κατάσταση ευφορίας, γαλήνης, θυμού, φόβου και ούτω καθ’ εξής.
Εξουσιαστικές δομές και θεσμοί των πολιτισμών έχουν χρησιμοποιήσει και χρησιμοποιούν τη γλώσσα ως εργαλείο για την καθυπόταξη των υπηκόων τους. Οι θρησκείες είναι ένα ενδεικτικό και διαχρονικό τέτοιο παράδειγμα, που αντανακλά ιστορικά τη χειραγώγηση των πιστών τους, κυρίως μέσω του φόβου. Ο φόβος ως αρχέγονο αίσθημα μπορεί να αντανακλάται στις διάφορες μορφές του από βαθιά υπαρξιακά ζητήματα, όπως η ζωή και ο θάνατος μέχρι καθημερινές αστικές φοβίες, όπως τα ζωύφια και τα έντομα. Ο φόβος, λοιπόν, καθώς και η πρόκληση αυτού, διαχρονικά έχει μετατραπεί σε μαζικό όπλο χειραγώγησης και καθυπόταξης πρωτίστως του νου και της συνειδήσεως.
Όσο περισσότερο γίνει κατανοητό πως οι λέξεις δεν είναι ηχητικός αέρας αλλά δύνανται να δημιουργούν πραγματικότητες, πως επηρεάζουν άμεσα την θερμοκρασία του σώματος, την πίεση του αίματος, τους παλμούς της καρδιάς, την χημική σύσταση του εγκεφάλου και πολλά άλλα, τόσο θα μπορέσουμε να βρούμε τους κατάλληλους τρόπους αντιμετώπισης τους. Οι λέξεις, κατά πως φαίνεται, σωματοποιούνται ακαριαία, ασυνείδητα και με άμεσα αποτελέσματα.
Η χρονική περίοδος που διανύουμε είναι πρωτόγνωρη. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση συνεχόμενου και αναγκαστικού εγκλεισμού, δίχως να γνωρίζουμε καν τη χρονική διάρκεια του. Η έλλειψη προοπτικής, η αδυναμία να σχεδιάσουμε το αύριο και να γνωρίζουμε εάν θα μπορούμε να εξασφαλίσουμε τις βασικές ανάγκες για την επιβίωση, η ενοχή που διέρχεται του φόβου για να προστατέψουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα, είναι λογικό να μας θέτουν σε μια κατάσταση φόβου και άγχους. Εάν σε αυτές τις συνθήκες συμπεριλάβουμε και την συνεχιζόμενη και ολοένα αυξανόμενη έκθεσή μας στην τρομοκρατία που ασκείται καθημερινά, έχουμε ένα μίγμα εκρηκτικό για την υγεία μας. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η κατάσταση αυτή ως ένα παρατεταμένο βασανιστήριο, μέχρι να λυγίσει ο βασανιζόμενος και να υποκύψει στα αιτήματα και τις προσταγές του βασανιστή του.
Η γλώσσα που χρησιμοποιεί η εξουσία δεν είναι τίποτα άλλο, παρά μία προσπάθεια καταστολής του εγκεφάλου με την χρήση των κατάλληλων λέξεων, την σύνταξή τους σε προτάσεις με σκοπό τον ερεθισμό του υπεύθυνου τμήματος του εγκεφάλου για το φόβο (αμύγδαλα) προκαλώντας έκκριση στρες.
Έστω και μία εχθρική λέξη είναι ικανή να αυξήσει τη δραστηριότητα στη περιοχή αμύγδαλα, το κέντρο φόβου του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα την έκκριση δεκάδων στρεσογόνων ορμονών και νευροδιαβιβαστών. Αυτές οι χημικές ουσίες επηρεάζουν άμεσα την κανονική λειτουργία του οργανισμού αποδυναμώνοντας τα κέντρα λήψεων αποφάσεων του εγκεφάλου, τη διαδικασία άρθρωσης της γλώσσας και την επικοινωνία.
Η διατήρηση σε μία μόνιμη κατάσταση άγχους και φόβου θέτει σε πλήρη λειτουργία το πιο αρχέγονο κύκλωμα του νευρικού συστήματος, αυτό της επιβίωσης, το οποίο φυσικά καταπιέζει όλες τις ανώτερες λειτουργίες, ενώ παραμένει ελεγχόμενο και δεκτικό στην όποια πολυπόθητη σωτηρία του προσφέρεται.
Η επιβολή της εξουσίας επιτυγχάνεται με πολλούς τρόπους, μεθόδους και τακτικές, τις οποίες, στο πέρασμα του χρόνου και με τη βοήθεια των επιστημονικών γνώσεων, εξελίσσει διαρκώς. Δεν θα μακροημέρευε, όπως όλοι γνωρίζουμε, η επιβολή μέσω της φυσικής βίας. Η γλώσσα και η χρησιμοποίηση αυτής είναι το πιο αποδοτικό όπλο της εξουσίας. Η αντίστασή μας σε αυτή την επιβολή είναι να αποκωδικοποιήσουμε την εξουσιαστική χρήση γνωρίζοντας, μελετώντας και εμβαθύνοντας στη γλώσσα. Η ελευθερία, εκτός από συλλογική, είναι και προσωπική υπόθεση του καθενός και περνάει από την δημιουργία σκέψης, που προάγει τη νόηση και την αντιληπτική ικανότητα. Το μέσο που έχουμε για να πραγματώσουμε αυτή τη διαδικασία είναι η γλώσσα
Λούπους
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 213, Μάρτιος 2021
ΠΗΓΗ: anarchypress.wordpress.com
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
