Μεσογειακό Δάσος: Ο Μύθος του Φοίνικα
Δυστυχώς, οι πυρκαγιές αποτελούν το θέμα αιχμής και του φετινού καλοκαιριού. Θα ακούσουμε πολλούς διαξιφισμούς και θα οχλοβοήσουμε γι’ άλλη μια φορά, τις αμέσως επόμενες μέρες, σε σχέση με την προστασία και την αποκατάστασή τους. Η λέξη “αναδάσωση” θ’ ακουστεί ξανά και ξανά. Σε κάποιες περιπτώσεις θα συμβεί κιόλας. Κι όμως, δεν θα ωφελήσει…
Είναι λοιπόν καλό να γνωρίζουμε κάποια επιστημονικά δεδομένα, που αφορούν ωστόσο όλους μας, τις ζωές και τα σπίτια μας. Τα μεσογειακά οικοσυστήματα, στα οποία ανήκουν και τα δάση που θρηνούμε κάθε χρόνο, διαθέτουν πολύ ιδιαίτερη οικολογία. Αρκεί ν’ αναφέρουμε ότι στο Βιολογικό του ΑΠΘ το είχαμε ως ξεχωριστό μάθημα επιλογής. Πάμε λοιπόν, να δούμε την ιστορία του Μεσογειακού Φοίνικα, που αναγεννάται μέσα απ’ τις στάχτες του…
Τα μεσογειακά οικοσυστήματα, είναι πυροπροσαρμοσμένα, όπως λένε στην Οικολογία. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο καίγονται εύκολα, λόγω των ειδικών συνθηκών μέσα στις οποίες αναπτύσσονται (χαμηλή βροχόπτωση, υψηλές θερμοκρασίες κ.ά.), αλλά έχουν αναπτύξει προσαρμοστικούς μηχανισμούς ώστε πολύ σύντομα ν’ αναγεννιούνται, κυριολεκτικά μέσα απ’ τις στάχτες τους, όπως ο μύθος του Φοίνικα θέλει (μη με πει κανένας λούστης χουντικό τώρα, τον έφαγα! 😀 ). Πιθανολογείται ότι ο συγκεκριμένος αρχαίος μύθος αποτελεί στην πραγματικότητα μια ποιητική μεταφορά, βασισμένη στην παρατήρηση του τρόπου με τον οποίο το μεσογειακό οικοσύστημα έχει προσαρμοστεί στη φωτιά, που αποτελεί αναπόφευκτο φαινόμενο και περιβαλλοντικό παράγοντα με σταθερή παρουσία.
Μάλιστα, η φωτιά αυξάνει την ευρωστία τους κι έχουν ανάγκη την περιοδική παρουσία της, ανά 15-20 χρόνια. Εάν δεν καούν για πάνω από 30 χρονια, αρχίζουν να εκφυλίζονται (!!). Υπάρχουν είδη ενδημικά των μεσογειακών οικοσυστημάτων, των οποίων οι σπόροι έχουν τόσο χοντρό τοίχωμα, που ΜΟΝΟ αν καούν μπορούν να βλαστήσουν (!!). Γι’ αυτό, ακόμα κι αν δεν τα κάψει ανθρώπινο χέρι, αυτά έχουν την τάση να αυτοαναφλέγονται. Υπάρχει κάποιος λόγος που τα σοφά Πεύκα παράγουν τόσο άφθονο και τόσο εύφλεκτο ρετσίνι. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο προτάσεις τύπου “υποχρεωτικός καθαρισμός των δασών”, όπως μωρολογεί ο άχρηστος της Αριστείας, θα είχαν μακροπρόθεσμα αρνητικές συνέπειες για το οικοσύστημα. Η οργανική ύλη που πέφτει απ’ τα δέντρα υπό μορφή φύλλων, πευκοβελόνων κ.λπ., δεν πρέπει να απομακρυνθεί από το δάσος, γιατί τότε διαταράσσεται ο κύκλος της ύλης και σύντομα το έδαφος στερεύει από θρεπτικά συστατικά και δεν μπορεί πλέον να υποστηρίξει την ανάπτυξη της βλάστησης.
Οι αναδασώσεις ΔΕΝ έχουν θετικό αποτέλεσμα. Στην πραγματικότητα, περισσότερο εμποδίζουν την αναγέννηση του δάσους, παρά την ευνοούν. Η φυσική διαδικασία αναγέννησης ανατρέπεται και το αποτέλεσμα είναι τα αναδασωμένα οικοσυστήματα να μη διαθέτουν την απαιτούμενη βιοποικιλότητα (μοιάζουν περισσότερο με μονοκαλλιέργειες πεύκων παρά με δάση) και, ως εκ τούτου, να είναι λιγότερο εύρωστα, τα δέντρα τους να είναι κιτρινισμένα και να παρατηρούνται συχνά πληθυσμιακές εκρήξεις εντόμων. Ο μόνος λόγος για τον οποίο θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι αναδασώσεις προσφέρουν κάτι στο οικοσύστημα είναι επειδή διατηρούν την εικόνα του δάσους, προφυλάσσοντας κακήν κακώς από τους παράγοντες κινδύνου, φυσικούς και ανθρωπογενείς, για τους οποίους θα μιλήσουμε αμέσως παρακάτω.
Τα μόνα που χρειάζεται ένα μεσογειακό οικοσύστημα, κατά τις περιοδικές του αναφλέξεις, ώστε να προστατευτεί, είναι:
Α) Να γίνουν έργα δεσίματος και προφύλαξης του εδάφους, ειδικά σε περιοχές με υψηλές κλίσεις. Σε αυτά, χρησιμοποιούνται και οι μισοκαμένοι κορμοί, μαζί με άλλη ξυλεία, πέτρες κ.λπ., ώστε να δημιουργηθούν αναβαθμοί και να εμποδιστεί το χώμα να κυλήσει στην πλαγιά.
Ο μεγαλύτερος και ο πιο άμεσος κίνδυνος για ένα μεσογειακό δάσος, μετά την πυρκαγιά, είναι η απώλεια εδάφους από τις ορμητικές βροχές που ακολουθούν κατά το Φθινόπωρο. Όταν ένα μεσογειακό δάσος καίγεται, δεν παρεμποδίζεται πλέον η επιφανειακή ροή και η ταχύτητα των όμβριων υδάτων από τα δέντρα και τη λοιπή βλάστηση, οπότε η επιφανειακή απορροή δεκαπλασιάζεται. Έτσι σχηματίζονται πολύ ορμητικοί χείμαρροι και σημειώνονται ολέθριες πλημμύρες σε κατοικημένες περιοχές. Όπως έχουμε όλοι δει, σε πλάνα της τηλεόρασης ή (φευ) κι από κοντά, οι πλημμύρες φέρνουν μαζί τους μπόλικη λάσπη. Πρόκειται για το χώμα του δάσους. Αν αυτό χαθεί, ΔΕΝ αντικαθίσταται, παρά μόνο με πολύ αργούς, γεωλογικούς ρυθμούς.
Ταυτόχρονα στερεύει κι ο υδροφόρος ορίζοντας, αφού τα νερά ρέουν επιφανειακά και δεν εισέρχονται πια στο έδαφος ώστε να τον τροφοδοτήσουν. Τα δέντρα είναι αυτά που ρυθμίζουν τον κύκλο του νερού και κρατούν το έδαφος στη θέση του. Τούτος είναι ο λόγος για τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες (και άλλοι πολιτισμοί και πολύ ορθώς κατά τη γνώμη μου) ανακήρυξαν τα δέντρα ιερά, για να εμπνεύσουν σεβασμό γι’ αυτά στους ανθρώπους, ώστε να τα προστατέψουν, όχι από δεισιδαιμονία ή μωροπιστία. Ας μην πιστέψουμε αβασάνιστα, ούτε για μια στιγμή, ότι μια κοινωνία που δεν έχει άλλο τίποτα ιερό εκτός από το χρήμα, είναι πιο πεφωτισμένη και πιο ελεύθερη από εκείνους, τους… αμαθείς.
Ένας άλλος “αμαθής παραμυθάς” ήταν και ο παππούλης Τόλκιν. Στην τριλογία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, η Άιζενγκαρντ, επικράτεια του Σάρουμαν, πλημμυρίζει μετά από την υπερυλοτόμηση που υφίστανται τα γύρω βουνά από τον μάγο-βιομήχανο, για την εντατική προπαρασκευή του πολέμου. Κι εκεί τα δέντρα είναι ζωντανά, έχουνε μάλιστα και δενδροβοσκούς, τους Εντς, που παίρνουν “εκδίκηση” για την καταστροφή. Μάλλον όμως ο καλός παραμυθάς ήτανε αλαφροΐσκιωτος και φεγγαροπαρμένος, σίγουρα ανορθολογικός…
Εάν δεν προτατευτεί λοιπόν το έδαφος, πολύ σύντομα η καμένη περιοχή ερημοποιείται, μάλλον οριστικά, τουλάχιστον όσον αφορά τις δικές μας ζωές κι αυτές των μακρινών απογόνων μας.
Β) Να προστατευτεί από τη βόσκηση! Ο δεύτερος κι εξίσου καταστροφικός κίνδυνος που απειλεί τα μεσογειακά οικοσυστήματα, είναι η βόσκηση που ακολουθεί μια πυρκαγιά. Είναι παγκοίνως γνωστό, ότι οι βοσκοί καίνε δάση την αρχαιότητα, για να εξασφαλίσουν νέα βοσκοτόπια.
Όταν καίγεται το μεσογειακό δάσος, το έδαφος εμπλουτίζεται με όλα τα ανόργανα συστατικά που θα απαιτηθούν για την επικείμενη αναγέννησή του. Όλα; Όχι, δυστυχώς. Το άζωτο, κατά την καύση της βιομάζας του δάσους, γίνεται αέριο διοξείδιο και μονοξείδιο του αζώτου και φεύγει στην ατμόσφαιρα.
Η φύση έχει φροντίσει όμως γι’ αυτό. Τα πρώτα αγριόχορτα που φυτρώνουν απ’ τις στάχτες, αμέσως μετά τη φωτιά, είναι τα ψυχανθή (τριφύλλι κ.ά., συγγενικά με το φασόλι, τη φακή κ.λπ.). Αυτά έχουν την ικανότητα (χάρη σε μια σπάνια ομάδα συμβιωτικών βακτηρίων που φιλοξενούν στις ρίζες τους) να εμπλουτίζουν το έδαφος με άζωτο. Μετά, είναι η ώρα να φυτρώσουν τα χαμόδεντρα κι οι θαμνοι και μετά τα δέντρα. Αν το δάσος απλώς αφεθεί στην ησυχία του, μέσα σε 5-10 χρόνια πιάνει το 50% της βιομάζας που είχε πριν καεί (!!).
Όταν, ωστόσο, μπούνε πρόβατα και ιδίως κατσίκια και βοσκήσουνε κατά τη φάση της ανάπτυξης των ψυχανθών, τότε χαιρέτα μας τον Πεύκο. Και δυστυχώς, τα ψυχανθή αποτελούν πολύ θρεπτική τροφή για τα αιγοπρόβατα, οπότε καταλαβαίνει κανένας για ποιον λόγο τα δάση μετατρέπονται από την αρχαιότητα, όπως είπαμε, σε βοσκότοπους. Προσωρινούς, δυστυχώς. Στο τέλος το οικοσύστημα καταστρέφεται ολοσχερώς και μετατρέπεται σε “έρημο ασφόδελου”, ο οποίος είναι το μόνο είδος που επιβιώνει, αφού τα αγκαθωτά φύλλα του δεν τρώγονται από τα ζώα. Πρόκειται και πάλι για μια μορφή ερημοποίησης. Τα μπαΐρια που βλέπουμε όταν ταξιδεύουμε, ειδικά στη Νότια Ελλάδα, στ’ αρχαία χρόνια ήταν κατάφυτα…
Γ) Να προστατευτούν από το τσιμεντάρισμα. Εδώ φεύγουμε από την επιστημονική πτυχή του θέματος και περνάμε στην αναπόφευκτη πολιτική του σκοπιά, αφού ο συγκεκριμένος θανάσιμος κίνδυνος για το μεσογειακό δάσος είναι απολύτως ανθωπογενής. Επ’ αυτού, ό,τι κι αν πούμε για τις πολιτικές του ελλαδικού κράτους-προτεκτοράτου και των Κοτζαμπάσηδων που το διοικούν δικαιωματικά και προνομιακά επί διακόσια σχεδόν χρόνια, είναι λίγο και μάλλον θα κινδυνέψουμε να επέμβει ο εισαγγελέας. Και για τύπους αλητήριους σαν και του λόγου μου δεν υπάρχει πρότερος έντιμος βίος, αναστολές και βουλεύματα. Οπότε ο καθένας μπορεί να φανταστεί τι περιέχει το συννεφάκι που αντικαθιστά το αυτολογοκριμένο μου κείμενο, σε τούτο το σημείο.
Όλοι ξέρουμε πολύ καλά τι συμβαίνει εδώ και δεκαετίες με τη φάμπρικα των εμπρησμών, των καταπατήσεων, των αυθαίρετων σπιτιών (και με τη μεγαλοψυχία της ελλαδικής Εκκλησίας αρωγό τους), των νομιμοποιήσεων (που αποτελούν σταθερό έσοδο του κομματικού κράτους) και τις κραυγές αγωνίας κι αγανάχτησης (τι διάολο κάνει η Πολιτεία;) όταν ο κύκλος ξεκινάει απ’ την αρχή και κάποιοι καίνε όσο δάσος απέμεινε, σιγά σιγά, καίγοντας μαζί και τα σπίτια των αρχικών καταπατητών…
Δυστυχώς, εδώ η μόνη λύση που μπορεί να προτείνει κανείς, αφού πλέον έχουν εξαντληθεί όλα τα όρια υπομονής κι όλα τα ύψη καλοπιστίας που θα μπορούσε άνθρωπος να διαθέτει, είναι το ίδιο σημείο στο οποίο καταλήγουμε πια σχεδόν σε κάθε μας πολιτική συζήτηση: Η πλήρης ανατροπή, με πολιτικά μέσα, το ολοσχερές ξήλωμα του ανίκανου, αποτυχημένου, πουλημένου, καταστροφικού, ολιγαρχικού Καθεστώτος των ολετήρων της χώρας, που μας οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην απόλυτη καταστροφή. Χωρίς αυτήν την πολυαναμενόμενη αλλά ακόμη σε λανθάνον στάδιο Πολιτική Επανάσταση, έχουμε όλοι πια καταλάβει ότι δεν υπάρχει καμιά προοπτική για τη χώρα και το λαό, όχι κάποια θετική σίγουρα. Μόνο σε μία ευνομούμενη δημοκρατική Πολιτεία, όπως αυτή που οραματιζόμαστε, μπορεί να συνδυαστεί η ορθολογική οικονομική ανάπτυξη, με την ουσιαστική προστασία του περιβάλλοντος και σίγουρα όχι σε μια χώρα-χώρο, υπό το καθεστώς αποικίας χρέους και άνδρου ανομίας.
Το μόνο ελπιδοφόρο που προέκυψε από αυτή την ιστορία, με τις φετινές πυρκαγιές, είναι ότι οι απλοί πολίτες, οι χαμηλόμισθοι εποχιακοί πυροσβέστες που θα πρέπει κι αυτοί ν’ απολυθούν, σπονδή στο βωμό των Δανειστών-Δυναστών, οι ηρωικοί πιλότοι των ξεχαρβαλωμένων πυροσβεστικών αεροπλάνων, οι εθελοντές, ένα σημαντικό τέλος πάντων τμήμα των χαμένων της Κρίσης, έδειξαν γι’ άλλη μια φορά το καλύτερο δυνατο πρόσωπο, με αυταπάρνηση κι αλληλεγγύη. Απεναντίας, το πολιτικό Καθεστώς έδειξε όσο χειρότερο πρόσωπο ήταν ανθρωπίνως δυνατό. Η ανικανότητα, ο αριβισμός, η αμετροέπεια, η φτηνή αντιπολίτευση πάνω στ’ αποκαΐδια, η επικοινωνιακή εκμετάλλευση και οι στημένες φωτογραφήσεις υπευθυνοανεύθυνων, συνθέτουν μια απεχθή και αποκρουστική εικόνα του σάπιου οικοδομήματος της Γ’ “Ελληνικής” “Δημοκρατίας”. Σε δύσκολες στιγμές αυτά εγχαράζονται στο συλλογικό υποσυνείδητο κι εντείνουν τα δίκαια αισθήματα οργής και καταφρόνεσης από τη μεριά των πολιτών.
Θα έρθει η στιγμή που θα πληρώσουν όλοι αυτοί το τίμημά τους. Για την ώρα, ο πικρός Ρωμιός τα νύχια του ακονίζει απά στην πέτρα της σιωπής…
Tου Όττο
Ετικέτες
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
