Μια Ματιά στο Ελεύθερο Λογισμικό…
Η έννοια του ελεύθερου λογισμικού προκαλεί κάποιες συγχύσεις στους περισσότερους από εμάς. Το Ελεύθερο Λογισμικό (Free Software) είναι ζήτημα ελευθερίας και όχι τιμής. Για να γίνει πιο αντιληπτό ας σκεφτούμε το «ελεύθερο» όπως στην «ελευθερία του λόγου» και όχι σαν δωρεάν όπως «δωρεάν» μπύρα. Στην αγγλική γλώσσα, που οι λέξεις ελεύθερος και δωρεάν είναι ίδιες (free), η φράση «free speech not free beer» ξεκαθαρίζει αυτή τη σύγχυση, αλλά δηλώνει και την ουσία της έννοιας του ελεύθερου λογισμικού.
Ειδικά το ελεύθερο λογισμικό δίνει στους χρήστες τέσσερις (4) ουσιώδεις ελευθερίες:
την ελευθερία να εκτελείς («τρέχεις») ένα πρόγραμμα για οποιοδήποτε σκοπό (ελευθερία 0).
την ελευθερία να μελετάς πως δουλεύει ένα πρόγραμμα και να το τροποποιείς έτσι ώστε να το προσαρμόζεις στις ανάγκες σου (ελευθερία 1). Η πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα είναι απαραίτητη.
την ελευθερία να διαμοιράζεις αντίγραφα του βοηθώντας έτσι το διπλανό σου (ελευθερία 2).
την ελευθερία να διαμοιράζεις τις τροποποιημένες εκδόσεις του σε άλλους (ελευθερία 3). Κάνοντας αυτό δίνεις την δυνατότητα στην κοινότητα να ωφεληθεί από τις τροποποιήσεις σου. Η πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα είναι –και πάλι– απαραίτητη.
Ο φορέας που ξεκίνησε την έννοια του ελεύθερου λογισμικού είναι το Free Software Foundation (FSF) (Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού) και ιδρύθηκε από τον Richard Stallman. Ο Stallman τη δεκαετία του ’70 εργαζόταν στο εργαστήριο τεχνητής νοημοσύνης (Artificial Intelligence) του πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης (MIT) όντας μέλος μιας κοινότητας που διαμοιραζόταν το λογισμικό ελεύθερα χωρίς περιορισμούς. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, που υπήρξε εξέλιξη στις δυνατότητες των υπολογιστικών συστημάτων, πολλές εταιρίες στην Αμερική στην ουσία διεμβόλισαν αυτή την κοινότητα αφού προσέλαβαν τους περισσότερους από αυτούς και στη συνέχεια ενσωμάτωσαν το λειτουργικό σύστημα (είναι το λογισμικό του ηλεκτρονικού υπολογιστή που είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση και τον συντονισμό των εργασιών, καθώς και την κατανομή των διαθέσιμων πόρων του) τους αλλά και τις εφαρμογές λογισμικού (applications) στα υπολογιστικά τους συστήματα.
Αποτέλεσμα ήταν το λογισμικό να περάσει πλέον σε μια ιδιόκτητη κατάσταση εμποδίζοντας έτσι τις τροποποιήσεις, αλλά και την ανάπτυξη νέων (για την εποχή) τεχνολογιών. Οι εταιρίες, πλέον, είχαν πλήρη δικαιώματα πάνω στο λογισμικό τους και επομένως και πάνω στους χρήστες. Την εποχή εκείνη οι υπολογιστές δεν ήταν διαδεδομένοι στο βαθμό που είναι σήμερα και κάτι τέτοιο ήταν σημαντικό, αφού επιβλήθηκαν πάνω σε μια πολύ περιορισμένη κοινότητα που ως επί το πλείστον παρήγαγε λογισμικό.
Η ιδέα του ιδιόκτητου λογισμικού (proprietary software) είναι αντικοινωνική, ανήθικη και πολύ απλά λάθος. Σε όσους αυτό φαίνεται περίεργο μπορούν να έχουν στο νου τους ότι η χρήση των υπολογιστών τους (και σήμερα όχι μόνο τότε) θα γίνεται πάντα με τους κανόνες που οι εταιρείες λογισμικού τους επιβάλουν. Ακόμα χειρότερη είναι και η προσπάθεια των εταιρειών λογισμικού να πείσουν τους χρήστες, την κοινωνία γενικά, ότι αυτός είναι και ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίζουν το λογισμικό (δηλαδή με περιορισμούς βάσει πατεντών, ανικανότητα τροποποιήσεων και φυσικά καταβολής αντιτίμου).
Οι εταιρίες λογισμικού άρχισαν να μιλούν για «επιβολή των δικαιωμάτων τους» πάνω στο λογισμικό και για πάταξη της «πειρατείας» προσπαθώντας έτσι να αποπροσανατολίσουν αφού στην ουσία πίσω από αυτές τις φράσεις κρύβονται πολλά που δε λέγονται.
Το «φυσικό δικαίωμα» (natural right) πάνω στο λογισμικό που ευαγγελίζονται, είναι τελείως διαφορετικό από τα πνευματικά δικαιώματα (copyright). Η έννοια αλλά και η ουσία των φυσικών δικαιωμάτων είναι τελείως αντίθετη, με τα νομικά δικαιώματα που στηρίζονται πάνω σε εφαρμοσμένους από τις κυβερνήσεις νόμους που εμποδίζουν τους χρήστες να μοιράζονται και να αντιγράφουν το λογισμικό, δημιουργώντας έτσι μονοπωλιακές καταστάσεις στη χρήση του.
Επίσης, ο έλεγχος του τί μπορεί να κάνει ένα πρόγραμμα, βρίσκεται καθαρά στο τί επιλέγει μια εταιρεία να προσφέρει. Είναι σαν να λέμε ότι αγοράζουμε ένα αυτοκίνητο, αλλά η αυτοκινητοβιομηχανία που το παρήγαγε δε βάζει φώτα, έτσι ώστε να υποχρεώνει τους οδηγούς να οδηγούν μόνο την ημέρα… Από την άλλη, οι εταιρείες ισχυρίστηκαν ότι δεν θα μπορούσε να παραχθεί χρήσιμο λογισμικό χωρίς αυτές. Αυτός είναι ένας μύθος που βέβαια καταρρίφθηκε από την παραγωγή ελεύθερου λογισμικού σε όλους τους τομείς χρησιμότητας (κειμενογράφοι, φυλλομετρητές, εφαρμογές επεξεργασίας εικόνας/ήχου, βάσεις δεδομένων, εξυπηρετητές ιστού (web servers) κ.ά.) με μεγάλη επιτυχία αλλά το κυριότερο στο λογισμικό, αξιοπιστία.
Οι χρήστες ηλεκτρονικών υπολογιστών πρέπει να είναι ελεύθεροι να τροποποιούν το λογισμικό έτσι ώστε να καλύπτουν της ανάγκες τους και ελεύθεροι να το διαμοιράζουν, επειδή το να βοηθάμε τους συνανθρώπους μας είναι μία από τις βάσεις της ανθρώπινης συναναστροφής και συνύπαρξης.
Με λίγη από την διορατικότητα που αναφέρεται παραπάνω, για το πού και πώς θέλουν οι μεγάλες εταιρείες λογισμικού να μας «πάνε», αλλά και να μας κάνουν να σκεφτόμαστε, ανακοινώθηκε το 1983 το έργο (project) GNU, ένα πλήρες ελεύθερο λειτουργικό σύστημα, ακρωνύμιο για το «Gnu’s Not Unix», ελεύθερο εναλλακτικό του λειτουργικού συστήματος Unix που ήδη είχε περάσει στη φάση του μη ελεύθερου λογισμικού. Για να διασφαλιστούν οι τέσσερις παραπάνω αναφερθείσες ελευθερίες στο λογισμικό, συντάχθηκε η άδεια χρήσης GNU General Public Licence (GPL). H άδεια GPL εισήγαγε ένα νέο τύπο αδειών χρήσης, τις copyleft, σε αντιδιαστολή με την εμπορική copyright, που επιτρέπει την χρήση, τροποποίηση και διανομή ενός πνευματικού έργου, με τον περιορισμό ότι κάθε αντίγραφο ή παράγωγο έργο θα διανέμεται με την ίδια άδεια χρήσης, παραχωρώντας τις ίδιες ελευθερίες.
Αναφέρθηκε παραπάνω σαν συστατικό των ελευθεριών του ελεύθερου λογισμικού η αναγκαιότητα ύπαρξης του πηγαίου κώδικα. Ο πηγαίος κώδικας (source code) είναι εντολές ή δηλώσεις σε κάποια, ευανάγνωστη από τον άνθρωπο, γλώσσα προγραμματισμού και χρειάζονται για να μετατραπεί το πρόγραμμα από αναγνώσιμη μορφή σε μια ή περισσότερες γλώσσες προγραμματισμού σε εκτελέσιμη μορφή, τη μορφή δηλαδή που κάνει τον υπολογιστή να εκτελεί το πρόγραμμα. Ο ανοιχτός κώδικας (open source) είναι απαραίτητος για την μελέτη και τροποποίηση του προγράμματος έτσι ώστε να προσαρμοστεί στις ανάγκες του χρήστη.
Ο ανοικτός κώδικας στο λογισμικό δεν σημαίνει ότι απαραίτητα το λογισμικό είναι και ελεύθερο. Το λογισμικό ανοικτού κώδικα σε περίπτωση που δεν έχει άδεια χρήσης GPL, να είναι δηλαδή ελεύθερο λογισμικό, συνοδεύεται από άλλη άδεια χρήσης που ενδεχομένως να μην προάγει τις τέσσερις ελευθερίες του ελεύθερου λογισμικού. Έτσι κι αλλιώς η έννοια «ανοικτός» δεν είναι ταυτόσημη του «ελεύθερος».
Το ελεύθερο λογισμικό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι και μη-εμπορικό. Μπορεί να είναι διαθέσιμο για εμπορική χρήση, εμπορική ανάπτυξη και εμπορική διανομή. Η εμπορική ανάπτυξη του ελεύθερου λογισμικού δεν είναι πια κάτι ασυνήθιστο, και το εμπορικό ελεύθερο λογισμικό είναι σημαντικό, γιατί δίνεται η δυνατότητα περισσότεροι να χρησιμοποιούν τη GPL ή μια copyleft άδεια, πόσο μάλλον εταιρείες που μεταβάλλουν την πολιτική τους πάνω στην παραγωγή και την ανάπτυξη του λογισμικού. Μπορεί κάποιος να έχει πληρώσει για να προμηθευτεί αντίγραφο ελεύθερου λογισμικού ή να το προμηθευτεί χωρίς χρέωση, αλλά άσχετα με τον τρόπο που το έχει αποκτήσει μπορεί πάντα ελεύθερα να το τροποποιήσει ή να το αντιγράψει, ακόμα και να διαθέσει αντίγραφα έναντι αντιτίμου. Το αντίτιμο σε αυτή την περίπτωση μπορεί είναι μια καλή ευκαιρία για τη συλλογή χρημάτων που ενδεχομένως μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη νέου ελεύθερου λογισμικού.
Στον κόσμο που ζούμε η έννοια του ελεύθερου λογισμικού φαντάζει σε κάποιους αφέλεια και σε κάποιους προκαλεί καχυποψία. Έχοντας καταληφθεί κάποιοι από την επιθυμία –και ίσως από την αγωνία– για μια ελεύθερη κοινοτική ζωή, –όπου οι ανθρώπινες σχέσεις δεν θα είναι δούναι και λαβείν, αλλά θα γίνουν εφαλτήριο για την επιστροφή στη συνεργασία–, δεν διακρίνουν πάντα τις λεπτομέρειες και τις απαιτήσεις, που μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο αντίληψης του περιβάλλοντος μας.
Το ελεύθερο λογισμικό δεν ήρθε για να έχουμε «τσάμπα» εφαρμογές, αλλά για να επανεκτιμήσουμε κάποιες αξίες. Το λογισμικό είναι προσωπική εργασία και το ελεύθερο λογισμικό μια συνεργασία. Υπάρχουν πολλοί που διακρίνονται από απληστία και θέλουν ο,τιδήποτε ζωντανό και δυναμικό να το εκμεταλλευτούν προς ίδιον όφελος, αυτό όμως δε σημαίνει ότι το όλο εγχείρημα δεν έχει χαρακτηριστικά ανθρώπινης συνεργασίας και ανιδιοτελούς προσφοράς.
Εννοείται, ότι το γεγονός πως οι πολυεθνικές αναζητούν πόρους για την άπληστη ύπαρξή τους, την αύξηση της εξουσίας τους και την οικονομική τους ανάπτυξη, πρέπει σε κάθε περίπτωση να μας βρίσκει αντιμέτωπους.
Π.
Πηγές:
http://www.fsf.org
http://www.gnu.org
Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 104, Απρίλιος 2011
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
