ΟΙ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΙ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ» ΖΩΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ – ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ –ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Αποτελεί γενική ιστορική γνώση ότι ο αφρικανικός πολιτισμός προϋπήρχε των απαρχών της Καυκάσιας φυλής. Ωστόσο, οι Ευρωκεντρικοί ιστορικοί προσπαθούσαν πάντοτε να κάνουν την Αφρικανική και τις άλλες ανθρώπινες φυλές να φαίνονται κατώτερες από την Καυκάσια φυλή. Τα ιστορικά επιτεύγματα των πολιτισμών, όπως του Αιγυπτιακού, αλλά και του πολιτισμού των Νουβίων, παρέμεναν κρυμμένα μέχρι πρόσφατα, όπου ιστορικοί, όπως οι Cheikh Anta Diop, Ivan Sertima, Amiri Baraka, Molefi Kete Asante, Rashidi Runoko και άλλοι, τα αποκάλυψαν στον κόσμο.
Οι Αφρικανοί, καθώς και άλλες φυλές, συνέβαλαν τα μέγιστα στη λογοτεχνία, την επιστήμη, την αστρολογία, τη μουσική και άλλες μορφές τέχνης. Παρ’ όλα αυτά, με την κυριαρχία της Καυκάσιας φυλής πάνω στις υπόλοιπες ανθρώπινες φυλές κατά την πρόσφατη ιστορία, οι μελετητές μάλλον θεωρούσαν όλες τις άλλες φυλές, και ειδικά τους Αφρικανούς (μαύρους), ως πρωτόγονα όντα των οποίων η διανοητική ικανότητα είναι παρόμοια με εκείνη των γοριλών ή των πιθήκων.
Έτσι, προς λαθεμένη τέρψη της μυωπικής θεωρίας του Δαρβινισμού, χτίστηκαν ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι σε όλη την Ευρώπη για να χλευαστούν οι άλλες ανθρώπινες φυλές.
Οι Ευρωπαίοι/Καυκάσιοι ισχυρίζονται ότι οι ιθαγενείς ινδιάνοι της Αμερικής ήταν κανίβαλοι –μια λέξη που επινοήθηκε από τον Χριστόφορο Κολόμβο κατά την άφιξή του στο νέο κόσμο, αλλά ο κανιβαλισμός προϋπήρχε στην Ευρώπη πολλά χρόνια πριν την «ανακάλυψη» του Κολόμβου.
Συγκεκριμένα, στο Σπήλαιο του Gough, στην Αγγλία, βρέθηκαν υπολείμματα από ανθρώπινα οστά και κρανία από περίπου 15.000 χρόνια πριν, στοιχεία που καταδεικνύουν ότι ο κανιβαλισμός ήταν μια πρακτική μεταξύ των ανθρώπων που ζούσαν στο σπήλαιο αυτό.
Οι αρχαιολόγοι ανίχνευσαν επίσης δεδομένα για περίπου 7.000 χρόνια πριν, που αποδεικνύουν μαζικό κανιβαλισμό στη Γερμανία, όπου ακόμη παιδιά αλλά και αγέννητα μωρά ήταν στο μενού.
Αλλά και η πρακτική βρώσης της σάρκας άλλων ανθρώπων και πόσης του αίματός τους για ιατρικούς σκοπούς είναι καλά τεκμηριωμένη: Ένα τρανταχτό παράδειγμα είναι όταν ο Πάπας Ιννοκέντιος ο VIII βρισκόταν στο νεκροκρέβατό του το 1492, όπου οι γιατροί του χρησιμοποίησαν την τεχνική του… βαμπίρ σε τρία αγόρια και ο Πάπας ήπιε το αίμα τους. Τα αγόρια αφαιμάχθησαν μέχρι του σημείου να πεθάνουν, ενώ και ο Πάπας πέθανε επίσης. Φυσικά, αυτό λάμβανε χώρα την ίδια ώρα που Κολόμβος «ανακάλυπτε» την Αμερική και επινοούσε τη λέξη «κανίβαλος».
Το ιατρικό περιοδικό The Lancet, δημοσίευσε ένα άρθρο σχετικά με την χρήση των πτωμάτων στην ιατρική. Το άρθρο εξιστορεί πως αξιοσέβαστοι γιατροί του 1600 στην Αγγλία, ανέσυραν πτώματα για να χρησιμοποιήσουν τα οστά στην ιατρική τους πρακτική. Στο άρθρο σημειώνεται, επίσης, το γεγονός ότι το ανθρώπινο σώμα είχε αναγνωριστεί ευρέως ως «θεραπευτικός παράγοντας».
Οι ιατρικές θεραπείες περιλάμβαναν κατάποση σάρκας, οστών, ή αίματος, μαζί με μια ποικιλία από βρύα, που βρίσκονταν μερικές φορές στα ανθρώπινα κρανία, μέχρι και τα τέλη του 18ου αιώνα. Η χρήση φαρμάκων που παρασκευάζονταν από ανθρώπινο αίμα και άλλα μέρη του ανθρώπινου σώματος ήταν διαδεδομένη στην Ευρώπη. Το φρέσκο αίμα χρησιμοποιήθηκε ως θεραπεία για την επιληψία, καθώς και για πολλές άλλες ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης της αρθρίτιδας, των θηλωμάτων, παθήσεων του αναπαραγωγικού συστήματος, της ισχιαλγίας, και ακόμη και της εφηβικής ακμής… Ένα από τα βιβλία όπου τεκμηριώνονται τα παραπάνω έχει τίτλο Cannibal The History of People Eaters.
Αποτελεί ύβρη η παρουσίαση των πολιτισμών των μη-λευκών λαών ως αποκλινόντων και η έκθεσή τους ως θέαμα, ενώ ευρωπαϊκοί πολιτισμοί και οι πολιτισμοί των λευκών να βρίσκονται στο απυρόβλητο, ως εγγενώς λογικοί και ως κορυφή όλων των πολιτισμών.
Οι Ευρωπαίοι δεν είχαν κανένα ηθικό ή συνειδησιακό ζήτημα με τον κανιβαλισμό, για παράδειγμα, μέχρι τον 19ο αιώνα. Τα σώματα των άλλων ανθρώπων ήταν απλώς ένα ακόμη φυσικό προϊόν προς χρήση και ανακύκλωση. Επιπλέον, κεριά από ανθρώπινο λίπος χρησιμοποιούνταν μέχρι τη δεκαετία του 1880. Ο βασιλιάς Κάρολος ο Β΄της Αγγλίας έπινε τις λεγόμενες «Σταγόνες του Βασιλιά», ένα μείγμα σκόνης από ανθρώπινο κρανίο αναμεμειγμένο με αλκοόλ. Ο Thomas Willis, ένας πρωτοπόρος της επιστήμης του εγκεφάλου του 17ου αιώνα, παρασκεύαζε συχνά ένα ποτό για την αποπληξία (ή την αιμορραγία), όπου αναμείγνυε ανθρώπινο κρανίο σε σκόνη μαζί με σοκολάτα.
Μήπως άλλοι Ευρωπαίοι θεωρούσαν ότι οι πρακτικές αυτές ήταν αποκλίνουσες και διεφθαρμένες; Ήταν ο βασιλιάς της Αγγλίας ή ο αξιοσέβαστος Άγγλος λόγιος απλώς «φυλετικά πρωτόγονοι», λόγω των υγρών που ήπιαν; Φυσικά και όχι. Επίσης, ένας γάλλος Φραγκισκανός μοναχός της ίδιας περιόδου είχε φτιάξει μαρμελάδα από ανθρώπινο αίμα, και ακόμη κατέγραψε και την συνταγή. Οι οδηγίες, εν μέρει, έχουν ως εξής (απόσπασμα): «Το ανακατεύετε σε κουρκούτι με ένα μαχαίρι… το χτυπάτε …μέσα από ένα κόσκινο από το ωραιότερο μετάξι.»
Εκτός από την …παρασκευή μαρμελάδας, η βρώση των ανθρώπινων σωμάτων μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί ως στρατιωτικό όπλο –κάτι που παραδοσιακά έχει αποκρυφτεί, υποβαθμιστεί και αγνοηθεί– με τον ίδιο τρόπο που ο βιασμός στον πόλεμο έχει αποκρυφτεί ή δεν έχει αναγνωριστεί.
Ας πάρουμε τις Σταυροφορίες, για παράδειγμα. Την Α΄ Σταυροφορία ειδικότερα και την πολιορκία της Μάαρα (Maarat, Ma’arra) το 1098, στην πόλη του Ma’arrat al-Numan, δηλαδή στην σύγχρονη Συρία. Ένας αυτόπτης μάρτυρας της πολιορκίας έγραψε: «Στην Μάαρα, τα στρατεύματά μας έβραζαν παγανιστές ενήλικες σε κατσαρόλες, ανασκολόπιζαν παιδιά στις σούβλες και τα καταβρόχθιζαν ψητά.» Ο χρονικογράφος Αλβέρτος του Αιξ φαίνεται να έχει ταξινομήσει τους μουσουλμάνους πιο κάτω από τα σκυλιά όταν έγραφε: «Όχι μόνο τα στρατεύματά δεν αποθαρρύνθηκαν από την κατανάλωση νεκρών Τούρκων και Σαρακηνών, αλλά έτρωγαν επίσης και σκυλιά!»
Ο Guibert της Nogent, στο έργο του Historia Hierosolymitana σημειώνει ότι οι χριστιανοί βάρβαροι (ή Ταφούριοι -Tafurs) ήταν ο φόβος των μουσουλμάνων λόγω του κανιβαλισμού τους. Για τον λόγο αυτό, σε μία τουλάχιστον περίπτωση, οι Ταφούριοι δημοσίως «έψησαν το μακελεμένο σώμα ενός Τούρκου πάνω από μια φωτιά σαν να ήταν κρέας για φαγητό, σε πλήρη θέα των τουρκικών δυνάμεων». Ο Guibert σημειώνει ότι οι Φράγκοι (Γερμανικές φυλές), εξασκούσαν επίσης τον κανιβαλισμό, αλλά το έκαναν «στα κρυφά και όσο το δυνατόν σπανιότερα».
Παρ’ όλα αυτά τα προηγούμενα, οι Αφρικανοί (οι μαύροι) και οι άνθρωποι των άλλων φυλών δεν είδαν τους Ευρωπαίους ως πρωτόγονους ή με κατώτερο εγκέφαλο για να το χρησιμοποιήσουν εναντίον τους. Στην πραγματικότητα, όταν η Αφρική εισήγαγε τον τρόπο γραφής, η λευκή φυλή αγνοούσε πώς να επικοινωνεί μέσω επιστολών. Ωστόσο, παρ’ ότι οι λευκοί του παρελθόντος έτυχαν της ευκαιρίας του διαφωτισμού, δεν τους πήρε και πολύ χρόνο στο να θεωρήσουν όλες τις άλλες ανθρώπινες φυλές ως κατώτερες από αυτούς, ακόμη και όταν ορισμένοι από αυτούς γνώριζαν πως αυτή η αντίληψη ήταν και εξακολουθεί να είναι λάθος. Προτίμησαν να φτιάξουν ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους για να χλευάσουν τους συνανθρώπους τους. Θλιβερό παράδειγμα στην ιστορία του ρατσισμού των αποικιοκρατών που θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερους από τους άλλους, λοιπόν, είναι η μακρά ιστορία των ανθρώπινων ζωολογικών κήπων με Αφρικανούς και αυτόχθονες πληθυσμούς, που τους εξέθεταν με τον ίδιο τρόπο όπως τα ζώα.
Ανθρώπινοι Ζωολογικοί Κήποι
Ο ζωολογικός κήπος του Hagenback με τον «ανθρώπινο θίασο» από το Σουδάν. Το 1874, ο Carl Hagenbeck, αποφάσισε να εκθέσει τους Σαμόα και τους Σάμι (Laplanders) ως «καθαρά φυσικούς» πληθυσμούς. Το 1876, έστειλε ένα συνεργάτη στο αιγυπτιακό Σουδάν για να φέρει πίσω μερικά άγρια θηρία και Νούβιους. Η έκθεση των Νούβιων είχε μεγάλη επιτυχία στην Ευρώπη και περιόδευσε στο Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο. Έσπευσε να στείλει επίσης έναν ατζέντη στο Λάμπραντορ για να εξασφαλίσει μια σειρά από «Εσκιμώους» (Inuit) από τον οικισμό του Hopedale. Οι Ινουίτ εκτέθηκαν στο Αμβούργο στο Tierpark.
Οι άνθρωποι είχαν απαχθεί από τον τόπο τους για να εκτεθούν σε ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους. Δεν ήταν ασυνήθιστο για αυτούς τους ανθρώπους να πεθάνουν γρήγορα, ακόμα και μέσα σε ένα χρόνο από την αιχμαλωσία τους. Αυτή η ιστορία είναι μακριά και βαθιά και συνεχίστηκε κυρίως ως και μέσα στη δεκαετία του 1950.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1800, η Ευρώπη είχε γεμίσει με ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους, σε πόλεις όπως το Παρίσι, το Αμβούργο, η Αμβέρσα, η Βαρκελώνη, το Λονδίνο, το Μιλάνο, η Μόσχα και η Βαρσοβία. Και οι κάτοικοι της Νέας Υόρκης κατά τον 20ο αιώνα, είδαν αυτά τα δημοφιλή εκθέματα. Κατά μέσο όρο 200.000 έως 300.000 άτομα επισκέφθηκαν κάθε έκθεση σε κάθε πόλη.
Ο Carl Hagenbeck εκ Γερμανίας διοργάνωνε εκθέσεις με αυτό που ονόμαζε, «καθαρά φυσικούς πληθυσμούς», συνήθως νησιώτες της Ανατολικής Ασίας. Το 1876, έστειλε επίσης συνεργάτη του στο Σουδάν για να του φέρει πίσω, «άγρια θηρία και Νούβιους (Nubians).» Οι περιοδεύοντες Νούβιοι είχαν τεράστια επιτυχία σε πόλεις όπως το Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο.
Την Παγκόσμια Έκθεση, το 1889, επισκέφθηκαν 28 εκατομμύρια άτομα, προκειμένου να δουν 400 ιθαγενείς. Ακολούθησε η Παγκόσμια Έκθεση του 1900 και οι αποικιακές Εκθέσεις στη Μασσαλία (1906 και 1922) και στο Παρίσι (1907 και 1931), όπου εμφανίζονταν γυμνοί ή ημίγυμνοι άνθρωποι σε κλουβιά. Στο Παρίσι, 34 εκατομμύρια άτομα επισκέφθηκαν την έκθεση μέσα σε μόλις έξι μήνες. Βεβαίως, δεν έλειψαν ορισμένοι οι οποίοι διατύπωσαν φόβους για την ασφάλεια των λευκών γυναικών. Τόσο στην βικτωριανή Αγγλία όσο και στη ναζιστική Γερμανία, κάποιοι αντιτάχθηκαν στις παραστάσεις από το φόβο της ανάμιξης των μαύρων ανδρών και των λευκών γυναικών.
Τέσσερα μόλις χρόνια πριν την αυγή του 20ου αιώνα, ο ζωολογικός κήπος του Σινσινάτι κρατούσε δέσμιους εκατό ινδιάνους Σιού (Ιθαγενείς Αμερικανούς), σε ένα χωριό-παρωδία στο ζωολογικό κήπο επί τρεις μήνες.
Το 1906, ο ερασιτέχνης ανθρωπολόγος Madison Grant, επικεφαλής της Ζωολογικής Εταιρείας της Νέας Υόρκης, έβαλε έναν πυγμαίο Κονγκολέζο, τον Ota Benga, να εκτείθεται στο ζωολογικό κήπο του Μπρονξ στη Νέα Υόρκη. Αποτελούσε το πρωτεύον έκθεμα, και υποχρέωναν συχνά τον Ota να κρατά αγκαλιά χιμπατζήδες και άλλους πίθηκους. Ο ευγονιστής και διευθυντής του ζωολογικού κήπου William Hornaday επισήμαινε ότι ο Ota, ήταν «ο χαμένος κρίκος.» Το πλήθος συνέρρεε για να τον δει. Ο Benga κυνηγούσε με ένα τόξο και βέλη, έπλεκε με σπάγκους, και πάλευε με ουραγκοτάγκους. Ο ζωολογικός κήπος του Μπρονξ κρατούσε λοιπόν τον Ota Benga ως ανθρώπινο έκθεμα. Η πινακίδα έξω από την περιφραγμένη περιοχή του κυρίως εκθέματος έγραφε: «Ηλικία, 23 χρόνια. Ύψος, 4 πόδια 11 ίντσες. Βάρος 103 κιλά. Τον έφερε από τον ποταμό Κασάι, από το ελεύθερο κράτος του Κονγκό στη Νότια Κεντρική Αφρική, ο Δρ Samuel P. Verner. Εκτίθεται κάθε απόγευμα κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου.» Παρά το γεγονός ότι, σύμφωνα με την εφημερίδα New York Times, «ορισμένοι εξέφρασαν την αντίρρησή τους στο θέαμα ενός ανθρώπου μέσα σε ένα κλουβί με πιθήκους ως συντροφιά», η διαμάχη πήρε διαστάσεις μόνο όταν προσβλήθηκαν ντόπιοι έγχρωμοι κληρικοί. «Η φυλή μας, πιστεύουμε, καταπιέζεται ήδη αρκετά, χωρίς να χρειάζεται να παρουσιάζεται ένας από εμάς μαζί με πιθήκους», δήλωσε ο αιδεσιμότατος James H. Gordon, διευθυντής του ορφανοτροφείου Howard Colored Orphan Asylum του Μπρούκλιν. «Θεωρούμε ότι είμαστε άξιοι να θεωρούμαστε ανθρώπινα όντα, με ψυχές.»
Κατά τη διάρκεια των αρχών του 20ου αιώνα, η Γερμανία διοργάνωνε μια έκθεση που ονομάστηκε «Έκθεση Λαών» ή Vlkerschau. Οι Αφρικανοί μεταφέρθηκαν και παρουσιάστηκαν σαν εκθέματα σε πανηγύρια ή ζωολογικούς κήπους για τους περαστικούς και τους επισκέπτες.
Αυτοί οι «ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι», συνέχισαν να υπάρχουν και αργότερα. Η παγκόσμια έκθεση των Βρυξελλών το 1958 παρουσίασε ένα ολόκληρο χωριό του Κονγκό. Ακόμα και ως τον Απρίλιο του 1994, ένα χωριό από την Ακτή Ελεφαντοστού εκτέθηκε ως μέρος ενός αφρικάνικου σαφάρι στο Port-Saint-Pre (Plante Sauvage), κοντά στην Nantes της Γαλλίας.
Στη Γερμανία, μόλις το 2005, στον ζωολογικό κήπο του Άουγκσμπουργκ υπήρχαν παρόμοια εκθέματα. Τον Αύγουστο του 2005, ο Ζωολογικός Κήπος του Λονδίνου παρουσίασε επίσης ανθρώπους που φορούσαν μόνο φύλλα συκής, και το 2007, ο ζωολογικός κήπος της Αδελαΐδας στέγαζε ανθρώπους ως εκθέματα σε πρώην κλουβιά πίθηκων με τη μέρα. Είχαν, βέβαια, τη δυνατότητα να επιστρέψουν στο σπίτι τους το βράδυ, σε αντίθεση με πολλές από τις προηγούμενες ρατσιστικές εκθέσεις.
Πολύ πρόσφατα, στην Ινδία, η κυβέρνηση σκεφτόταν να χρησιμοποιήσει την αρχαία φυλή Jarawa (που θεωρητικά βρίσκεται υπό καθεστώς προστασίας) της ενδοχώρας των Νησιών Ανταμάν για να δημιουργήσει ένα τουριστικό αξιοθέατο στη χώρα. Τελικά ο ανθρώπινος ζωολογικός κήπος δεν δημιουργήθηκε, όμως οι Ινδοί τουριστικοί πράκτορες που διοργανώνουν σαφάρι αναγκάζουν τους Andamanese να χορεύουν για τους πλούσιους τουρίστες γυμνοί για χρήματα ή για να τους πετάνε μπανάνες και οι ιθαγενείς υποχρεούνται να διαμένουν μόνο στον καταυλισμό τους (Jarawa Habitat).
Η φυλή τους πιστεύεται ότι αποτελείτο από τους πρώτους ανθρώπους που μετανάστευσαν με επιτυχία από την Αφρική προς την Ασία. Ζουν νομαδική ζωή στα πλούσια τροπικά δάση των νησιών του Ινδικού Ωκεανού. Η φυλή αυτή άρχισε να έχει επαφή με τον σύγχρονο κόσμο μόνο στο τέλος του 20ου αιώνα. Ο πληθυσμός της σήμερα αριθμεί περίπου 300-400 ιθαγενείς.
Θεωρητικά, έχει απαγορευτεί στους τουρίστες να έχουν επαφή μαζί τους, να βγάλουν φωτογραφίες και βίντεο, αλλιώς θα πρέπει να συλληφθούν και να οδηγηθούν σε δίκη. Όμως με δωροδοκία (ύψους 560$), η τοπική αστυνομία κλείνει τα μάτια σε αυτήν την πρακτική. Ο Υπουργός για Θέματα Ιθαγενών Sanjay Krishnabba Chandra δήλωσε πως θα διερευνήσει το θέμα. Στην πιο μακρινή γωνιά του δάσους της Vincennes του Παρισιού, βρίσκονται σήμερα τα ερείπια από τις εγκαταστάσεις της έκθεσης για την προώθηση της γαλλικής αποικιοκρατίας πριν από 100 και πλέον χρόνια.
Το
θηριοτροφείο του Edmond Pezon: ιδού η Zizi-Bamboula
Το 1907 έξι διαφορετικά χωριά χτίστηκαν στον κήπο Jardin d’Agronomie Tropicale, που εκπροσωπούσαν όλες τις γωνιές της τότε γαλλικής αποικιακής αυτοκρατορίας: Μαδαγασκάρη, Ινδοκίνα, Σουδάν, Κονγκό, Τυνησία και Μαρόκο. Τα χωριά και τα καλύβια χτίστηκαν για να αναπαραστήσουν την ζωή και τον πολιτισμό όπως ήταν στον τόπο τους. Αυτό περιελάμβανε μίμηση της αρχιτεκτονικής, των καλλιεργειών και φυσικά ανθρώπους που έφεραν στο Παρίσι από τις μακρινές περιοχές, για να κατοικήσουν στα σπίτια-αντίγραφα. Τους ανθρώπους-κάτοικους της «έκθεσης» περιεργάστηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο επισκέπτες, από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1907, που τελείωσε. Υπολογίζεται ότι μεταξύ 1870 και 1930, περισσότερο από ενάμιση δισεκατομμύριο άτομα επισκέφθηκαν διάφορες εκθέσεις σε όλον τον κόσμο με ανθρώπους-εκθέματα.
Σήμερα, ο κήπος Jardin d’Agronomie Tropicale αντιμετωπίζεται ως μελανή κηλίδα στην ιστορία της Γαλλίας. Έμεινε κρυμμένος πίσω από σκουριασμένες πύλες κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Τα κτίρια είναι πια εγκαταλελειμμένα και σάπια, και τα σπάνια εξωτικά φυτά έχουν από καιρό εξαφανιστεί. Το 2006 το κοινό μπόρεσε να έχει ξανά πρόσβαση στους κήπους, αλλά λίγοι είναι όσοι τον επισκέπτονται. Πάνω από τριάντα πέντε χιλιάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά αναγκάστηκαν να φύγουν από τον τόπο τους κατά τη διάρκεια της ακμής της αποικιοκρατικής Ευρώπης και να λάβουν μέρος σε «εξωτικά σόου», που πραγματοποιήθηκαν σε μεγάλες πόλεις, όπως το Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο. Ολόκληρες οικογένειες από τις αποικίες τοποθετήθηκαν σε αντίγραφα των χωριών τους, για να γίνουν οι παραδοσιακές φορεσιές τους αντικείμενο χλευασμού, και πληρώνονταν για να κάνουν μια επίδειξη για τους θεατές.
Επρόκειτο για μια ευκαιρία για να αποδείξει η Δύση τη δύναμη που είχε πάνω στις αποικίες της. Οι εκθέσεις αυτές έγιναν ένα κανονικό μέρος των διεθνών εμπορικών εκθέσεων και ενθάρρυναν την τάση για μια γεύση εξωτισμού και μακρινών ταξιδιών. Οι Ευρωπαίοι χάζευαν γυμνόστηθες γυναίκες της Αφρικής και διασκέδασαν με αναπαραστάσεις της «πρωτόγονης ζωής» στις αποικίες.
Εδώ, ανθρωπολόγοι και ερευνητές μπορούσαν να παρατηρήσουν ολόκληρα χωριά κάποιας φυλής και να συγκεντρώσουν απτά στοιχεία για τις θεωρίες τους σχετικά με τη φυλετική ανωτερότητα.
Ενώ οι χωρικοί είχαν έρθει στο Παρίσι με τη δική τους ελεύθερη βούληση και είχαν πληρωθεί για να εκτεθούν, γίνονταν εξίσου αντικείμενα καταπίεσης, εκμετάλλευσης και υποβιβασμού. Η διάκριση μεταξύ ατόμου και πειραματόζωου ήταν θολή. Δεν ήταν καλεσμένοι εδώ. Ήταν ανώνυμα πρόσωπα στην άλλη πλευρά του φράχτη.
Όταν η Έκθεση Tropicale έκλεισε τέσσερις μήνες λειτουργίας τον Οκτώβριο του 1907, είναι άγνωστο πόσοι από τους συμμετέχοντες επέστρεψαν στα σπίτια τους με ασφάλεια. Οι χωρικοί είχαν δελεαστεί από διεφθαρμένους ατζέντηδες ή ακόμη και παραπλανηθεί από τους δικούς τους αρχηγούς του χωριού για να ενταχθούν στο τσίρκο που περιόδευε διεθνώς. Από τη Μασσαλία στη Νέα Υόρκη, η ευάλωτη σε έναν καπιταλιστικό κόσμο φύση τους, αξιοποιήθηκε σε κάθε βήμα της διαδρομής τους. Κάποιοι βρήκαν τελικά το δρόμο για το σπίτι τους μετά από μερικά χρόνια, αλλά υπήρξαν και άλλοι, που ποτέ δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν. Όσοι δεν έπεσαν θύματα ασθενειών που ήταν άγνωστες σε αυτούς (ευλογιά, ιλαρά, φυματίωση), πέθαναν από τις αντιξοότητες σε έναν ξένο για αυτούς κόσμο.
Πολλοί άνθρωποι παρηγορούν τον εαυτό τους με την πεποίθηση ότι ο ρατσισμός του χθες παραμένει με ασφάλεια στο παρελθόν. Όμως, οι απόηχοί του με την μορφή «ανθρώπινου ζωολογικού κήπου», σε πρόσφατα χρόνια δείχνουν ότι αυτό απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Ο ρατσισμός του παρελθόντος συνεχίζει να αιμορραγεί μέσα στο παρόν.
Τέλος, κυρίως στις δυτικές κοινωνίες, όλοι λίγο-πολύ παίζουν τον ρόλο των εκθεμάτων, εκθέτοντας τον εαυτό τους στους δρόμους, στη δουλειά, στη διασκέδαση, εγκλωβισμένοι στο κλουβί του φαίνεσθαι, δημιουργώντας πρόσθετους ρατσισμούς…
Μετάφραση-Απόδοση Κ.
Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 150, Ιούνιος 2015
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
