ΠΟΛΕΜΟΣ! Πιότρ Κροπότκιν, 1914
Το θέαμα που παρουσιάζει αυτή τη στιγμή η Ευρώπη είναι αρκετά αξιοθρήνητο, αλλά και ιδιαίτερα διδακτικό. Από τη μια διπλωμάτες και αυλικοί σπεύδουν εδώ κι εκεί με αφορμή την αυξημένη δραστηριότητα που εκδηλώνεται κάθε φορά που ο αέρας της γηραιάς ηπείρου μας αρχίζει να μυρίζει μπαρούτι. Συμμαχίες συνάπτονται και άλλες διαλύονται, μαζί με πολλά παζάρια σχετικά με τον αριθμό των ανθρώπινων βοοειδών που θα καθορίσουν την τιμή της συμφωνίας. «Τόσα εκατομμύρια κεφάλια με τον όρο το κράτος σου να στηρίζει το δικό μας· τόσα στρέμματα για να τα ταΐζεις, αυτά κι αυτά τα λιμάνια για την εξαγωγή του μαλλιού τους».
Ο καθένας σχεδιάζει να ξεπεράσει τους αντιπάλους του στις αγορές. Είναι αυτό που στην πολιτική ορολογία είναι γνωστό ως διπλωματία.[*]
Από την άλλη, ατελείωτη ανάπτυξη ενόπλων δυνάμεων. Κάθε μέρα ακούμε για νέες εφευρέσεις για την πιο αποτελεσματική καταστροφή των συνανθρώπων μας, νέες δαπάνες, νέα δάνεια, νέα φορολογία. Θλιβερός πατριωτισμός, απερίσκεπτος σοβινισμός. Το υποδαύλισμα της διεθνούς ζηλοφθονίας και ματαιοδοξίας έχει γίνει η πιο προσοδοφόρα γραμμή στην πολιτική και τη δημοσιογραφία. Η ίδια η παιδική ηλικία δεν έχει γλιτώσει. Οι μαθητές παρασύρονται να ενταχθούν στις τάξεις του στρατού, με σκοπό να ποτιστούν στο μίσος για τους Πρώσους, για τους Άγγλους ή για τους Σλάβους. Εκπαιδεύονται στην τυφλή υπακοή στην κυβέρνηση της εκάστοτε χρονικής στιγμής, όποιο κι αν είναι το χρώμα της σημαίας της, και όταν έρθουν στα χρόνια της ενηλικίωσης να βρεθούν φορτωμένοι σαν υποζύγια με φυσίγγια, προμήθειες και τα υπόλοιπα. Να κρατούν ένα τουφέκι στα χέρια τους και να τους μάθουν να οπλίζουν στο κάλεσμα του σαλπιγκτή και να σφάζουν δεξιά κι αριστερά ο ένας τον άλλον σαν άγρια θηρία, χωρίς να αναρωτιούνται γιατί και για ποιο σκοπό. Είτε έχουν μπροστά τους λιμοκτονούντες από τη Γερμανία ή την Ιταλία, είτε τα αδέρφια τους που ξεσηκώνονται από την πείνα –ακούγεται το σάλπισμα και η δολοφονία πρέπει να αρχίσει.
Αυτό είναι το απαύγασμα όλης της σοφίας των κυβερνητών και των δασκάλων μας!
Αυτό είναι το μόνο που βρήκαν για να μας δώσουν ως ιδανικό. Αυτό, τη στιγμή που οι άθλιοι όλων των χωρών ενώνουν τα χέρια τους πέρα από τα σύνορα.
«Δεν θα έχετε Σοσιαλισμό; Λοιπόν, τότε θα έχετε Πόλεμο – πόλεμο για τριάντα, για
πενήντα χρόνια.» Έτσι είπε ο Γκέρτσεν (1) μετά το 1848. Και πόλεμο έχουμε. Κι αν η βροντή του κανονιού σιωπά για μια στιγμή σε όλο τον κόσμο, δεν είναι παρά για να δώσει μια ανάσα, δεν είναι παρά για να ξαναρχίσει να βροντά πιο σκληρά κάπου αλλού, ενώ ο ευρωπαϊκός πόλεμος –μια γενική μάχη σώμα με σώμα των δυτικών εθνών– έχει γίνει απειλή για χρόνια, αν και κανείς δεν ξέρει για ποιο λόγο θα γίνει η μάχη, με ποιους συμμάχους, ή εναντίον ποιου εχθρού, στο όνομα ποιων αρχών ή προς το συμφέρον ποιου.
Σε παλαιότερες εποχές που γινόταν πόλεμος, οι άνδρες ήξεραν τουλάχιστον για ποια αιτία σκότωναν ο ένας τον άλλον.
«Ο τάδε βασιλιάς έχει προσβάλει τους δικούς μας – ελάτε να σφάξετε τους υπηκόους του». «Ο τάδε αυτοκράτορας θέλει να μας κλέψει επαρχίες – ας τις κρατήσουμε, με τίμημα τη ζωή μας, για την Χριστιανική Του Μεγαλειότητα». Οι άνδρες πολεμούσαν στις διαμάχες των βασιλιάδων τους. Ήταν ανόητο, αλλά τότε αυτοί οι βασιλιάδες μπορούσαν να στρατολογήσουν μόνο μερικές χιλιάδες άνδρες για τέτοιους σκοπούς. Γιατί, όμως, στις μέρες μας να πρέπει να έχουμε ολόκληρους λαούς να αρπάζουν ο ένας τον λαιμό του άλλου;
Οι βασιλιάδες δεν μετρούν απολύτως τίποτα τώρα σε ζητήματα πολέμου. Η βασίλισσα Βικτωρία
δεν έστειλε διαμαρτυρίες για τα κομπαστικά λόγια του Κόμη Ροσφόρ (2). Οι Άγγλοι δεν πρόκειται να απαιτήσουν εκδίκηση γι’ αυτήν, αλλά, παρ’ όλα αυτά, μπορείς να προφητέψεις ότι μέσα σε διάστημα δύο ετών η Γαλλία και η Αγγλία δεν θα βρίσκονται σε πόλεμο για την εξουσία στην Αίγυπτο; Ομοίως στην Ανατολή. Ο Αυτοκράτορας, και άσχημος δεσπότης όπως είναι, και μεγάλη δύναμη όπως νομίζει ο ίδιος ότι είναι, ο Τσάρος όλων των Ρώσων θα καταπιεί όλες τις προσβολές του Αντράσσυ (3) και του Σώλσμπερυ (4) χωρίς να κουνήσει το δάχτυλό του, όσο οι χρηματιστές (5) της Πετρούπολης και οι κατασκευαστές της Μόσχας –η συμμορία που σήμερα αυτοχαρακτηρίζεται ως «πατριώτες»– δεν του έχει δώσει το παρασύνθημα ώστε να θέσει τους στρατούς του σε κίνηση.
Στη Ρωσία όπως και στην Αγγλία, στη Γερμανία όπως και στη Γαλλία, οι άνδρες δεν πολεμούν πια για την ευχαρίστηση των βασιλιάδων. Πολεμούν για να εγγυηθούν τα εισοδήματα και να αυξήσουν τις περιουσίες των οικονομικών Υψηλοτήτων τους, των κυρίων Ρότσιλντ (6), Σνάιντερ (7) και Σία, και να παχύνουν τους άρχοντες της χρηματαγοράς και του εργοστασίου. Οι ανταγωνισμοί των βασιλιάδων έχουν αντικατασταθεί από τους ανταγωνισμούς των αστικών κλικών.
Αναμφίβολα θα ακούσουμε ακόμα να γίνεται λόγος για «διατάραξη της Ισορροπίας των
Δυνάμεων». Αλλά μεταφράστε αυτή τη μεταφυσική έννοια σε απτά γεγονότα, εξετάστε, για παράδειγμα, πώς εκδηλώνεται αυτή τη στιγμή η «αδικαιολόγητη πολιτική υπεροχή» της Γερμανίας και θα δείτε ότι η ουσία του θέματος είναι απλώς μια οικονομική «υπεροχή» στις διεθνείς αγορές. Αυτό για το οποίο αγωνίζονται αυτή τη στιγμή η Γερμανία, η Γαλλία, η Ρωσία, η Αγγλία και η Αυστρία, δεν είναι η στρατιωτική υπεροχή, αλλά η οικονομική υπεροχή, το δικαίωμα να επιβάλλουν τα προϊόντα κατασκευής τους, καθώς και τους δικούς τους τελωνειακούς δασμούς στους γείτονές τους. Το δικαίωμα ανάπτυξης των πόρων των λαών που είναι σε υστέρηση στη βιομηχανία· το προνόμιο να φτιάχνεις σιδηρόδρομους σε χώρες που δεν έχουν κανένα σιδηρόδρομο, και με αυτό το πρόσχημα να έχουν λαμβάνειν στις αγορές τους, με άλλα λόγια, το δικαίωμα να αρπάζουν κάθε τόσο από έναν γείτονα ένα λιμάνι που θα τονώσει το εμπόριο τους ή μια επαρχία που θα απορροφήσει το πλεόνασμα της παραγωγής τους.
Όταν πολεμούμε στις μέρες μας, είναι για να εξασφαλίσουμε στους Βασιλιάδες Εργοστασιάρχες μας ένα μπόνους τριάντα τοις εκατό, να ενισχύσουμε τους χρηματοοικονομικούς «Βαρώνους» στο μερίδιο τους στην αγορά χρήματος και να διατηρήσουμε το επιτόκιο για τους μετόχους των ορυχείων και των σιδηροδρόμων. Αν ήμασταν συνεπείς, θα έπρεπε να αντικαταστήσουμε το λιοντάρι στο λάβαρο μας με ένα χρυσό μοσχάρι, τα άλλα εμβλήματά του με σακούλες γεμάτες με χρήματα και τα ονόματα των συνταγμάτων μας, που είχαν δανειστεί παλαιότερα από τους βασιλείς, με τους τίτλους των Βασιλιάδων της Βιομηχανίας και των Οικονομικών –«Τρίτος Ρότσιλντ», «Δέκατος Μπάρινγκ»(8) κλπ. Θα έπρεπε, τουλάχιστον, να ξέρουμε για ποιον σκοτώνουμε.
Το άνοιγμα νέων αγορών, η επιβολή προϊόντων, καλών και κακών, στον ξένο, είναι η αρχή που διέπει όλη την πολιτική της σημερινής εποχής σε ολόκληρη την ήπειρό μας· είναι η πραγματική αιτία των πολέμων του δέκατου ένατου αιώνα.
Τον δέκατο όγδοο αιώνα, η Αγγλία ήταν το πρώτο έθνος που εισήγαγε το σύστημα της εκτεταμένης παραγωγής για εξαγωγή. Το προλεταριάτο ήταν στριμωγμένο στις πόλεις, δεμένο σε βελτιωμένα μηχανήματα και η αποστολή του ήταν για να γεμίσει τις αποθήκες με βουνά από βαμβακερά και μάλλινα είδη. Αλλά αυτά τα αγαθά δεν προορίζονταν για τον τεχνίτη που τα έπλεκε. Λαμβάνοντας μισθό τόσο όσο για να κρατήσουν τους εαυτούς τους και τις οικογένειές τους στη ζωή, τι μπορούσαν να αγοράσουν όσοι κλώθουν το βαμβάκι και το ύφασμα; Έτσι, οι εμπορικοί στόλοι της Αγγλίας ξεκίνησαν να οργώσουν τον ωκεανό αναζητώντας καταναλωτές στην ήπειρο της Ευρώπης, στην Ασία, στην Αμερική, με τη βεβαιότητα ότι δεν θα βρουν ανταγωνιστές. Η δυστυχία –η πιο μαύρη δυστυχία– επικρατούσε στις βιομηχανικές περιοχές, αλλά ο κατασκευαστής και ο έμπορος πλούτισαν αλματωδώς, ο πλούτος που εξαγόταν από τον ξένο συσσωρεύτηκε στα χέρια ενός μικρού αριθμού, εν μέσω χειροκροτημάτων των οικονομολόγων της ηπείρου μας και τις προτροπές τους προς τους συμπατριώτες τους να κάνουν το ίδιο.
Όμως, ήδη από τα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνα, η Γαλλία έμπαινε στην ίδια φάση ανάπτυξης. Και εκεί οργανωνόταν η παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα με σκοπό την εξαγωγή.
Η Επανάσταση, μεταφέροντας το κέντρο της εξουσίας, στριμώχνοντας στις πόλεις αγροτικούς πληθυσμούς, δίνοντας τη δυνατότητα πλουτισμού στη μεσαία τάξη, έδωσε μια νέα ώθηση σε αυτή την οικονομική εξέλιξη. Τότε η αγγλική μεσαία τάξη τρομοκρατήθηκε πολύ περισσότερο με αυτή την εξέλιξη, παρά με την ανακήρυξη της Δημοκρατίας και το αίμα που χύθηκε στο Παρίσι· ενώθηκε με την αριστοκρατία, και κήρυξε πόλεμο μέχρι θανάτου στη γαλλική αστική τάξη η οποία απειλούσε να κλείσει τις αγορές της Ευρώπης για τα αγγλικά προϊόντα.
Όλοι ξέρουν πώς τελείωσε ο πόλεμος. Η Γαλλία ηττήθηκε, αλλά είχε κερδίσει τη θέση της στις αγορές. Οι δύο αστικές τάξεις, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι έκαναν για λίγο μια συγκινητική συμμαχία. Αναγνώρισαν η μία την άλλη ως αδελφά έθνη.
Αλλά σε λίγο, η Γαλλία αρχίζει να πηγαίνει πολύ γρήγορα. Συνέπεια αυτής της παραγωγής προς εξαγωγή, αναγκάζεται να βρει αγορές με δίκαια ή με άτιμα μέσα, χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψη την πρόοδο της βιομηχανίας η οποία εξαπλώθηκε από τη Δύση στην Ανατολή και επιτάχυνε τα πράγματα σε άλλα έθνη. Η γαλλική μεσαία τάξη επιδιώκει να διευρύνει τον κύκλο της ωφέλειας της. Υποτάσσεται για δεκαοκτώ χρόνια να την καβαλήσει ο Τρίτος Ναπολέοντας (9), με τη συνεχή ελπίδα ότι αυτός ο σφετεριστής θα βρει τα μέσα για να αναγκάσει την Ευρώπη να συμφωνήσει με την οικονομική του πολιτική, και τον ανατρέπει μόνο όταν θα δει ότι δεν μπορεί να εξυπηρετήσει αυτόν τον σκοπό.
Ένα νέο έθνος, η Γερμανία, υιοθετεί το ίδιο οικονομικό σύστημα. Εδώ, πάλι, έχουμε την ύπαιθρο στραγγισμένη από τους κατοίκους της και τις πόλεις ασφυκτικά γεμάτες από λιμοκτονούντες, με συνέπεια τον διπλασιασμό του αστικού της πληθυσμού μέσα σε λίγα χρόνια. Και εδώ έχουμε οργανωμένη παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα. Ένας γιγαντιαίος βιομηχανικός οργανισμός, εξοπλισμένος με τελειοποιημένα μηχανήματα και υποστηριζόμενος από την ελεύθερη διάδοση της τεχνικής και επιστημονικής κατάρτισης, εδώ και πάλι στοιβάζει τα προϊόντα του, που προορίζονται, όχι για χρήση των όσων τα παράγουν αλλά προς εξαγωγή, για τον περαιτέρω πλουτισμό των αρχόντων. Το κεφάλαιο συσσωρεύεται και αναζητά κερδοφόρες επενδύσεις στην Ασία, στην Αφρική, στην Τουρκία, στη Ρωσία. Το Χρηματιστήριο του Βερολίνου ανεβαίνει και βρίσκεται σε
ανταγωνισμό με το Χρηματιστήριο του Παρισιού –στοχεύει να το ξεπεράσει.
Τότε ακούγεται μια κραυγή από την καρδιά της γερμανικής αστικής τάξης. Ενότητα, κάτω από οποιαδήποτε σημαία, ανεξάρτητα από το ποια, ακόμη και αν ήταν αυτή της Πρωσίας, εφ’ όσον η ισχύς που αποκτά έτσι θα εξασφαλίσει σε αυτήν την τάξη τα μέσα για να επιβάλει στα γειτονικά κράτη τα προϊόντα της και τους τελωνειακούς δασμούς της, να αρπάξει ένα καλό λιμάνι στη Βαλτική και, ει δυνατόν, στην Αδριατική· να σπάσει τη στρατιωτική δύναμη της Γαλλίας που απειλούσε εδώ και είκοσι χρόνια να θεσπίσει εμπορικό δίκαιο και να υπαγορεύσει εμπορικές συνθήκες για όλη την Ευρώπη.
Το αποτέλεσμα ήταν ο πόλεμος του 1870 (10). Η Γαλλία δεν είναι πλέον η αγαπημένη κυρία των αγορών. Είναι η Γερμανία η οποία στοχεύει να επικρατήσει στον συγκεκριμένο τομέα. Και αυτή, με τη δίψα της για κέρδος, καταβάλλει μια ατέρμονη προσπάθεια για να επεκτείνει την περιοχή εκμετάλλευσής της, με απόλυτη αδιαφορία για τη βιομηχανική κρίση, τις οικονομικές αποτυχίες, την αβεβαιότητα και τη δυστυχία που ροκανίζουν τα θεμέλια του οικονομικού της οικοδομήματος. Οι ακτές της Αφρικής, οι σοδειές της Κορσικής, οι πεδιάδες της Πολωνίας, οι άνυδρες στέπες της Ρωσίας, τα λιβάδια («pusztas») (11) της Ουγγαρίας, οι τριανταφυλλένιες κοιλάδες της Βουλγαρίας, τα αχνά δάση της παραμελημένης κληρονομιάς της Ισπανίας –όλα εξυψώνουν τη φιλαργυρία της γερμανικής αστικής τάξης. Όταν ο Γερμανός έμπορος διασχίζει αυτές τις κακοκαλλιεργημένες πεδιάδες, αυτές τις πόλεις που δεν έχουν υψωθεί στις δόξες της «μεγάλης βιομηχανίας», αυτά τα ποτάμια που εξακολουθούν να μην είναι αμαυρωμένα από τα απορρίμματα των βιομηχανικών μύλων, η καρδιά του ματώνει μέσα του στο θέαμα αυτό! Η όρεξη του σκιαγραφεί πόσο καλά θα μπορούσε να βρει τα μέσα για να θερίσει πλούσιες σοδειές χρυσού από αυτές τις χέρσες πεδιάδες, πώς θα μπορούσε να αλέσει αυτά τα μη παραγωγικά όντα στο μύλο του Κεφαλαίου. Γράφει έναν όρκο ότι μια μέρα θα βρει για τον «πολιτισμό», δηλαδή για την «εκμετάλλευση», ένα νέο σπίτι στην Ανατολή. Εν τω μεταξύ, θα κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για να επιβάλλει τα εμπορεύματά του και τους σιδηροδρόμους του στην Ιταλία, την Αυστρία και τη Ρωσία.
Αλλά κι αυτές χειραφετούνται με τη σειρά τους από την οικονομική κηδεμονία των γειτόνων τους. Και αυτές έρπουν βαθμιαία στον κύκλο των «βιομηχανικών» χωρών. Και αυτές οι νηπιακές αστικές τάξεις δεν ζητούν τίποτα καλύτερο από τα μέσα για να πλουτίσουν με τη σειρά τους από την εξαγωγή. Τα τελευταία χρόνια η Ρωσία και η Ιταλία έχουν κάνει τεράστια άλματα στην επέκταση των βιομηχανιών τους, και αφού ο αγρότης δεν μπορεί να αγοράσει τίποτα –συρρικνωμένος στην πιο μαύρη δυστυχία– υπάρχει πεδίο για εξαγωγή των προϊόντων που παράγονται.
Συνεπώς, η Ρωσία, η Ιταλία και η Αυστρία πρέπει επίσης να βρουν αγορές, και εκείνες της Ευρώπης που είναι ήδη κορεσμένες, αναγκάζονται να επιστρέψουν στην Ασία ή στην Αφρική, με τη προσδοκία ότι κάποια μέρα θα μπορέσουν να ιδιοποιηθούν εκλεκτότερα κομμάτια.
Ποιες συμμαχίες μπορεί να είναι δεσμευτικές σε μια τέτοια κατάσταση όπως αυτή, η οποία δημιουργείται αναγκαστικά από τον χαρακτήρα που εντυπώνεται στη βιομηχανία από εκείνους που την οδηγούν; Η συμμαχία μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας είναι καθαρά ευκαιριακή. Ο Αλέξανδρος και ο Γουλιέλμος μπορεί να εναγκαλίζονται ο ένας τον άλλον όσο συχνά θέλουν – η αστική τάξη που μεγαλώνει στη Ρωσία θα απεχθάνεται από καρδιάς τη γερμανική αστική τάξη, η οποία θα το ξεπληρώνει με το ίδιο νόμισμα. Όλοι θυμούνται την έξαλλη κατακραυγή που προκάλεσε ολόκληρος ο γερμανικός Τύπος, όταν η ρωσική κυβέρνηση αύξησε τους εισαγωγικούς δασμούς κατά το ένα τρίτο. Ο «Πόλεμος με τη Ρωσία» –πάντα η κραυγή της γερμανικής μεσαίας τάξης και των εργατών που εξαρτώνται από αυτήν– «θα ήταν ακόμη πιο δημοφιλής σε εμάς από τον πόλεμο του 1870».
Σίγουρα –δεν θα είχατε σοσιαλισμό, και θα έχετε πόλεμο. Θα μπορούσατε να έχετε πολέμους που να κρατήσουν τριάντα χρόνια ή περισσότερο, αν η Επανάσταση δεν ήταν καθ’ οδόν να βάλει τέλος σε αυτήν την παράλογη και περιφρονητική κατάσταση. Αλλά, ας αναγνωρίσουμε και εμείς ξεκάθαρα τη θέση. Η διαιτησία, η «ισορροπία δυνάμεων», η μείωση των μόνιμων στρατών, ο αφοπλισμός –όλα αυτά είναι καλές ιδέες, αλλά δεν έχουν καμία πρακτική εφαρμογή. Μόνο η επανάσταση, όταν έχει επαναφέρει τα μηχανήματα και την πρώτη ύλη της παραγωγής και όλο τον πλούτο της κοινωνίας στα χέρια των όσων παράγουν, και όταν θα έχει οργανώσει την παραγωγή με τρόπο που θα καλύπτει τις ανάγκες εκείνων από τους οποίους εξαρτάται όλη η παραγωγή, μπορεί να βάλει ένα τέλος σε αυτές τις συγκρούσεις για τις αγορές.
Ο καθένας εργάζεται για όλους και όλοι για τον κάθε ένα –αυτό είναι το μόνο φυλαχτό που μπορεί να φέρει ειρήνη στις καρδιές των ανθρώπων που κραυγάζουν για ειρήνη με ειλικρινή παράκληση, αλλά δεν μπορούν να την κερδίσουν, λόγω της βιασύνης των όρνεων που λεηλατούν, εκμεταλλεύονται και καταστρέφουν όλους και όλα τα αγαθά αυτού του κόσμου.
[*] Αν και η πολιτική κατάσταση της Ευρώπης έχει αλλάξει από τότε που γράφηκαν αυτές οι γραμμές, τα ίδια επιχειρήματα ισχύουν πλήρως και στην παρούσα στιγμή.
Παραπομπές:
- https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Herzen https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%AC%CE%BD%CF%84%CF%81_%CE%93%CE%BA%CE%AD%CF%81%CF%84%CF%83%CE%B5%CE%BD
https://www.nytimes.com/1869/11/27/archives/affairs-in-europe-important-political-movements-in-italy-scene-in.html https://www.gutenberg.org/files/39298/39298.txt
- https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Gascoyne-Cecil,_3rd_Marquess_of_Salisbury https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%8C%CE%BC%CF%80%CE%B5%CF%81%CF%84_%CE%93%CE%BA%CE%B1%CF%83%CE%BA%CF%8C%CF%85%CE%BD-%CE%A3%CE%AD%CF%83%CE%B9%CE%BB,_3%CE%BF%CF%82_%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%AE%CF%83%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A3%CF%8E%CE%BB%CF%83%CE%BC%CF%80%CE%B5%CF%81%CF%85
https://en.wikipedia.org/wiki/Stockjobber
https://en.wikipedia.org/wiki/Market_maker
https://euretirio.com/eidikos-diapragmateftis/ https://xopenhub.pro/knowledge-base/who-is-liquidity-provider/
- https://en.wikipedia.org/wiki/Rothschild_family https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1_%CE%A1%CF%8C%CF%84%CF%83%CE%B9%CE%BB%CE%BD%CF%84
- The World of Big Business Before 1914 | Oxford https://academic.oup.com/book/12133/chapter-abstract/161534187?redirectedFrom=fulltext
- https://en.wikipedia.org/wiki/Napoleon_III https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CF%89%CE%BD_%CE%93%CE%84
- https://en.wikipedia.org/wiki/Franco-Prussian_War https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82
μετάφραση – απόδοση Π.
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.240, Σεπτέμβριος 2023
ΠΗΓΗ: anarchypress.wordpress.com
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
