Πολυπολική παγκόσμια κυριαρχική τάξη: Ο ιστός της αράχνης απλώνεται…
«Το πολυζωνικό σύστημα, το οποίο βρίσκεται σε μια κατάσταση συνεχούς ροής, απέχει πολύ από τη μεταφορά της (πρωτόγονης) κοινωνίας κρατών με την οποία ξεκινήσαμε. Περιλαμβάνει ολόκληρο το φάσμα των ανταγωνιζόμενων πραττόντων στην παγκόσμια σκηνή, μαζί με τα ποικίλα σχήματα σύγκρουσης και συνεργασίας, κατακερματισμού και αλληλεγγύης. Διαφορετικές διαστάσεις και θεματικές περιοχές στο εσωτερικό τους. Θα εμφανίσουν διαφορετικά σχήματα εξουσίας ή κυριαρχίας. Άλλα θα είναι χαοτικά και άλλα αρκετά καλά οργανωμένα, ώστε να συνιστούν «καθεστώτα». Το μόνο βέβαιο είναι ότι απ’ όλα αυτά θα ξεπηδήσει ένα ατελείωτο πλήθος από νέα γεγονότα, πρωτοβουλίες, προβλήματα, ιδέες». Κρίστοφερ Χιλ, Η Εξωτερική πολιτική τον 21ο αιώνα
«Ο εκάστοτε μεγάλος πόλεμος δημιουργεί μια νέα ισορροπία στην κατανομή δυνάμεων και μετά από κάθε πόλεμο η παγκόσμια τάξη επανιδρύεται στις βάσεις ενός νέου παραδείγματος. Το οικονομικό σύστημα και οι νόρμες, που απαρτίζουν την ουσία αυτού του παραδείγματος, καθορίζουν τις θέσεις, τους ρόλους και τις κινήσεις και των άλλων εντός του συστήματος σε παγκόσμια κλίμακα. Ως κράτη, είτε προσαρμόζεστε στο σύστημα, είτε αντιστεκόσαστε, ή προσπαθείτε να συγκαταλεχθείτε στο σύστημα για να επωφεληθείτε από τα αγαθά του. Για να αντικατασταθεί η παγκόσμια τάξη από μία νέα τάξη μετά τον κορωναϊό, η επιδημία πρέπει να δημιουργήσει μια αλλαγή στην σημερινή κατανομή δύναμης και παράλληλα η οικονομική δομή και οι παίκτες, που θα ελέγξουν την δομή να πραγματοποιήσουν τις διαρθρωτικές ρυθμίσεις, που θα οδηγήσουν σε αλλαγή στους μηχανισμούς λειτουργίας του συστήματος και να μπορέσουν στον άξονα των νέων νορμών να δημιουργήσουν νέα παγκόσμια καθεστώτα». Μουράτ Γεσίλτας, διευθυντής Ερευνών Ασφαλείας στη SETA, αναπληρωτής καθηγητής
Καθίσταται ολοένα και πιο φανερό ότι η νέα παγκόσμια «κρίση» μ’ αφορμή την εμφάνιση και εξάπλωση του κορωναϊού θα έχει διάρκεια, αλλά και πολύπλευρες συνέπειες για τις κοινωνίες, εξ αιτίας της ταχείας αναδιαμόρφωσης των σχέσεων αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους ποικίλους βασικούς ή συμπληρωματικούς δρώντες, φανερούς ή μη, του παγκόσμιου συστήματος κυριαρχίας.
Αυτή η αναδιαμόρφωση δεν ξεκινά ούτε οφείλεται στην «κρίση» του κορωναϊού, οι τάσεις προϋπήρχαν, τα δοκιμασμένα εργαλεία για την αντιμετώπιση «έκτακτων συνθηκών» επίσης, η κλίμακα, όμως, αυτή τη φορά της παγκόσμιας επιβολής με απαγορευτικά της ελευθερίας μέτρα είναι πραγματικά πρωτόγνωρη, όπως λ.χ. η ταυτόχρονη απαγόρευση κυκλοφορίας σε 4,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους σ’ ολόκληρο τον πλανήτη την περασμένη άνοιξη. Θα κάνουμε απλά την παρατήρηση σ’ αυτό το σημείο, ότι αυτή ακριβώς η πρωτόγνωρη ταυτόχρονη επιβολή απαγορευτικών μέτρων συμβάδισε και επέτεινε τον τεραστίων διαστάσεων έλεγχο ενός σημαντικότατου πληθυσμιακού μεγέθους μέσω των λεγόμενων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην περαιτέρω υποδούλωση του (γίνεται λόγος για τις ψηφιακές αυτοκρατορίες, τις GAFAΜΙ δηλαδή Google, Amazon, Facebook, Apple και Microsoft και BATHX δηλαδή τις Baidou, Alibaba, Tencent, Huawei και Xiaomi).
Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Harvard Στήβεν Γουώλτ, σημαντικός εκφραστής της σχολής του ρεαλισμού, έγραφε ήδη τον περασμένο Απρίλιο στο περιοδικό «Foreign Policy» ότι ένα από τα βασικά διδάγματα της «κρίσης» του κορωναϊού είναι ότι τα έθνη-κράτη παραμένουν οι βασικοί δρώντες του διεθνούς συστήματος. «Κάθε λίγα χρόνια, λόγιοι και αναλυτές εκτιμούν ότι ο ρόλος των κρατών στις παγκόσμιες υποθέσεις γίνεται όλο και λιγότερο σημαντικός και άλλοι δρώντες ή κοινωνικές δυνάμεις (π.χ. Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, πολυεθνικές επιχειρήσεις, η διεθνής τρομοκρατία, οι παγκόσμιες αγορές κ.λπ.) υποσκάπτουν την κρατική κυριαρχία και σπρώχνουν το κράτος προς τον κάλαθο της ιστορίας. Όταν αναδεικνύονται νέοι κίνδυνοι όμως, οι άνθρωποι στρέφονται πριν από κάθε τι άλλο στις εθνικές κυβερνήσεις για προστασία», έγραψε ο Γουόλτ.
Προφανώς αυτό είναι και το ζητούμενο στην τρέχουσα περίοδο για μια σημαντική μερίδα της κυριαρχίας, να ανακτηθεί, δηλαδή, έστω και ένα μερίδιο του χαμένου κύρους των εθνικών κυβερνήσεων. Σε ποιά κατεύθυνση, όμως, και με ποια προοπτική; Μήπως θα εξαφανιστεί ή θα μειωθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ κρατών και μη κρατικών οντοτήτων ανεξαρτήτως προελεύσεως, δομής ή μεγέθους;
Ασφαλώς και όχι, καθώς η πραγματικότητα αποδεικνύει το αντίθετο.
Οι ΗΠΑ, λόγου χάριν, πρόσφατα ήρθαν σε απευθείας συνεννόηση με τους Ταλιμπάν, σε μια προσπάθεια να προστατέψουν τα στρατεύματά τους από την δράση των εναπομείναντων αντάρτικων τμημάτων του Ισλαμικού Κράτους, παρακάμπτοντας ευθέως την διχασμένη, «διεφθαρμένη» πολιτική τάξη της Καμπούλ, όπου χαρακτηριστικό είναι το γεγονός της όρκισης δύο αντιπάλων προέδρων Δημοκρατίας, λόγω ασυμφωνίας σχετικά με το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών. Μ’ άλλα λόγια, η συμφωνία του Τραμπ με τους Ταλιμπάν φέρνει τους τελευταίους πιο κοντά στην εξουσία, αυξάνει την μεταναστευτική ροή προς το Ιράν, περιορίζει την παρουσία των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν λίγο πριν τις εκλογές του Νοεμβρίου και αποτελεί ένα μικρό, αλλά χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου αλληλεπίδρασης για μιαν ακόμη φορά μιας μη κρατικής οντότητας, όπως οι Ταλιμπάν στην λεγόμενη εσωτερική πολιτική σκηνή μιας υπερδύναμης όπως οι ΗΠΑ.
Εδώ, λοιπόν, αφ’ ενός τίθεται σαφώς το ερώτημα, εάν πλήττεται η λεγόμενη πολυμέρεια του υπάρχοντος κυριαρχικού μοντέλου εξ αιτίας της «κρίσης» του κορωναϊού ή εάν αυτή αναπροσαρμόζεται μέσα από δαιδαλώδεις γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς, αλλά και συγκλίσεις, που εξελίσσονται βίαια ενίοτε με χαοτικό τρόπο, παρ’ όλο που και σ’ αυτήν την περίπτωση είναι δυνατές οι προβλέψεις και επομένως οι κυριαρχικοί σχεδιασμοί.
Ας προσέξουμε κάτι ακόμη σ’ αυτό το σημείο.
Οι όροι που χρησιμοποιήθηκαν εξ αρχής στην παγκόσμια πολιτική ρητορική είναι πολεμικοί. Στις 18 Μαρτίου, ο Τραμπ εμφανίζεται ως «πρόεδρος του πολέμου», έτοιμος για μια μάχη, που θα οδηγήσει σε μια «απόλυτη νίκη» εναντίον ενός «αόρατου εχθρού», του νέου κορωναϊού, ενώ δύο ημέρες νωρίτερα, ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν έχει ήδη κηρύξει τον πόλεμο κατά του ιού. Το ίδιο καταγράφηκε στην Αυστραλία, την Ινδία, τη Νότια Αφρική, τη Νότια Κορέα και την Κίνα, όπου η απάντηση στην πανδημία περιγράφεται, επίσης με στρατιωτικούς όρους.
Επομένως, δικαίως τίθεται το ερώτημα σχετικά με την μορφή που θα λάβει παγκόσμια ο «μεταπολεμικός κόσμος». Η ορολογία παραπέμπει ευθέως στον πόλεμο κατά την «τρομοκρατίας» μ’ αφορμή την επίθεση της 11ης Σεπτέμβρη 2001, την συνθήκη «έκτακτης ανάγκης», που επιβλήθηκε και την συγκρότηση στις ΗΠΑ αθέατων κυβερνήσεων (βλ. εκτενή αρθρογραφία στην Διαδρομή Ελευθερίας σχετικά με την FEMA).
Ας επιστρέψουμε, όμως, στο ζήτημα της πολυμέρειας του υπάρχοντος κυριαρχικού μοντέλου και της αμφισβήτησής του. Πράγματι το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ βρέθηκε σε αδυναμία να πάρει αποφάσεις σχετικά με την αντιμετώπιση της «κρίσης» του κορωναϊού, επειδή οι μεγάλες δυνάμεις απέτρεψαν την σύγκλισή του, ενώ επίσης ο Τραμπ κατηγόρησε τον Π.Ο.Υ. για χειραγώγηση από την Κίνα, διέκοψε την χρηματοδότησή του (οι ΗΠΑ συμμετέχουν με ποσοστό 17% στο συνολικό προϋπολογισμό του διεθνούς αυτού Οργανισμού).
Στη συνέχεια οι ΗΠΑ απαίτησαν να πραγματοποιηθεί μια εσωτερική έρευνα στον ΠΟΥ για τις ευθύνες του όσον αφορά στην εξάπλωση της πανδημίας, και στοχοποίησαν τον Πρόεδρο του Οργανισμού και την Κίνα. Σε διαφορετική περίπτωση, απείλησαν ότι η διακοπή της οικονομικής συνεισφοράς τους στον Π.Ο.Υ. θα καταστεί οριστική.
Την ίδια στιγμή η Κίνα συνεχίζει την προσπάθειά της να μεταρρυθμίσει διεθνείς οργανισμούς ή να δημιουργήσει καινούργιους.
Ο πρώην γενικός διευθυντής του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος-Καν εκτίμησε, μεταξύ άλλων, σε συνέντευξή του στην επιθεώρηση Politique internationale ότι «Στριμωγμένες ανάμεσα στην απροθυμία τους για οποιαδήποτε πολυμερή δράση και στην αντιπαράθεσή τους με το Πεκίνο, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα δυσκολευθούν να αποφύγουν ένα ξαναμοίρασμα της τράπουλας, αλλά εννοείται ότι πολλά θα εξαρτηθούν από τις εκλογές του Νοεμβρίου. Η Κίνα δεν βρίσκεται σε κατάσταση για να ασκήσει παγκόσμια ηγεσία, αλλά δεν είναι βέβαιο αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα εξακολουθήσουν να είναι ικανές να το κάνουν».
Ο άγριος ανταγωνισμός δηλαδή μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας στην προκειμένη περίπτωση παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις μετά το ξέσπασμα της κρίσης του κορωναϊού, όμως ο πόλεμος μέσω επιβολής δασμών μαινόταν καιρό πριν.
«Μπορούμε να στοιχηματίσουμε πως κανένας μεγάλος πόλος ισχύος δεν θα βγει ενισχυμένος από την κρίση, είτε πρόκειται για κράτος είτε για μοντέλο», προβλέπει σε υπόμνημά του και το Fondation de la Recherche Strategique (FRS, Ίδρυμα Στρατηγικής Έρευνας).
Ας δούμε, όμως, άλλο ένα παράδειγμα της πολυμέρειας την ίδια περίοδο.
Σύμφωνα με έρευνα της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητικών Δημοσιογράφων (International Consortium of Investigative Journalists), η οποία πραγματοποιήθηκε από 108 διεθνή μέσα ενημέρωσης σε 88 χώρες, περισσότερα από 2 τρισ. δολάρια «ύποπτου» χρήματος διακινήθηκαν από το 1999 μέχρι το 2017, με βάση περισσότερα από 2.500 έγγραφα που διέρρευσαν από το αμερικανικό Δίκτυο Αντιμετώπισης Οικονομικού Εγκλήματος (FinCEN), του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ. Αποτέλεσμα ήταν η υποχώρηση των διεθνών χρηματιστηρίων, αλλά και η πίεση π.χ. στο τουρκικό κράτος, αφού η τουρκική τράπεζα actif bank φαίνεται να έχει «παράνομες» επιχειρηματικές δραστηριότητες διαφόρων ειδών με τους Ταλιμπάν, αλλά και με γερμανική εταιρεία πορνό.
Αν προσθέσουμε ότι στην ιστορία εμπλέκεται όχι μόνο ο υπουργός Οικονομικών της Τουρκίας, και γαμπρός του Ερντογάν, ο Μπεράτ Αλμπαϊράκ, αλλά και ο ίδιος ο Ερντογάν με τον Ντόναλντ Τραμπ, αντιλαμβανόμαστε άλλη μια διάσταση της πολυμέρειας και την συμμετοχή, εν προκειμένω, της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητικών Δημοσιογράφων, την ύπαρξη της οποίας είναι φυσικό να αγνοεί ο καθένας μας. Μια «ανεξάρτητη», δηλαδή, διεθνής ομάδα δημοσιογράφων εξαπολύει «κεραυνούς» σε μια κρίσιμη γεωπολιτικά στιγμή, τόσο για τον Ερντογάν όσο και τον Τραμπ, εμφανιζόμενη «ξαφνικά» ως μια δρώσα οντότητα με σημαντικές φιλοδοξίες επιρροής στην παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκήνη.
Να σημειώσουμε εδώ ότι ήδη από την δεκαετία του ’80, νεοφιλελεύθεροι µελετητές συνέκλιναν προς τον κρατο-κεντρισµό των νέο-ρεαλιστών, θεωρώντας ότι αν και η δράση των κρατών πλαισιώνεται πλέον από µη κρατικούς δρώντες, τα πρώτα παραµένουν τα κύρια υποκείµενα στο διεθνές σύστηµα. Αναγνώρισαν, δηλαδή, ότι ενώ η ανάλυσή τους για έναν αλληλεξαρτηµένο κόσµο είχε σαφή εµπειρική βάση στη Δύση, δεν µπορούσε να εξηγήσει τις διαµάχες στη Μέση Ανατολή (βλ. για παράδειγµα τον πόλεµο ανάµεσα στο Ιράκ και το Ιράν, 1980-1988), αλλά και τη δεύτερη και πιο «σκληρή» φάση του Ψυχρού Πολέµου.
Επαναδιατύπωσαν, έτσι, την κύρια υπόθεση εργασίας τους αποδεχόµενοι την κύρια σηµασία της ασφάλειας, η οποία σε πολλές περιπτώσεις εξακολουθεί να µονοπωλεί τη διεθνή σκηνή, ανοίγοντας δίαυλο επικοινωνίας με τους νεορεαλιστές που επικεντρώνονται στην πρωταρχική έννοια της ισχύος, προτρέποντας στην εστίαση της ασύμµετρης αλληλεξάρτησης ως πηγή ισχύος και υπεροχής των ισχυρότερων δυνάµεων, οι οποίες µπορούν να την εκµεταλλευτούν προς όφελός τους.
Τα κράτη, λοιπόν, μοιράζονται την διαχείριση με μη κρατικούς δρώντες, πολυεθνικές, ΜΚΟ, περιβαλλοντικές ή ανθρωπιστικές οργανώσεις που προσφέρουν το «κύρος» τους, αλλά και κοινωνική νομιμοποίηση όταν χρειάζεται. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αυτής της συνδιαχείρισης αποτελούν και τα «παγκόσµια δίκτυα δηµόσιας πολιτικής», που συνδυάζουν τη δράση των κυβερνήσεων, διεθνών οργανισµών, µη κυβερνητικών οργανώσεων και πολυεθνικών εταιρειών, λειτουργούν ως δίκτυα συντονισµού και ανταλλαγής απόψεων και γνώσεων και διευκολύνουν τη διαπραγµάτευση και τον καθορισµό παγκόσµιων προτύπων σε ποικίλους τοµείς, όπως λ.χ. η περιβαλλοντική διαχείριση. Γίνεται, δηλαδή, εύκολα αντιληπτό ότι η ισχύς σ’ αυτές τις περιπτώσεις δεν αντλείται µόνο από ένα ισχυρό στρατό και µία οικονοµία που παράγει πλεονάσµατα, αλλά και από φύσει διϋποκειµενικές έννοιες, όπως η νοµιµοποίηση, οι νόρµες και οι κανονιστικές αρχές, και η πρόσδοση συγκεκριµένου νοήµατος και περιεχοµένου σε έννοιες και γεγονότα.
Ταυτόχρονα πολλές φορές οι διεθνείς διακυβερνητικοί οργανισμοί λειτουργούν και ως «εργαλεία» προώθησης των κυρίαρχων συμφερόντων της διεθνούς πολιτικής, είτε πρόκειται για δυτικά βιομηχανικά κράτη είτε πολυεθνικές εταιρείες. Έτσι παγκόσμιοι οικονομικοί οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, έχουν «εσωτερικεύσει» τις κυρίαρχες ιδεολογικοπολιτικές κατευθύνσεις, εµβαθύνοντας με τον καλύτερο τρόπο τις παγκόσμιες ανισότητες και την σταθεροποίηση …της αστάθειας τη χρηματοπιστωτικής τάξης.
Η εμφάνιση της σχολής του κοινωνικού κονστρουκτιβισµού (social constructivism) έφερε στο προσκήνιο τον ισχυρισμό ότι τα συμφέροντα των κρατών δεν πρέπει να θεωρούνται δεδομένα a priori, αλλά θα πρέπει να μελετήσουμε ακριβώς τις διαδικασίες μέσα από τις οποίες οι δρώντες αντιλαμβάνονται τι στοιχειοθετεί το εθνικό συμφέρον και τι όχι. Μ’ άλλα λόγια ο κοινωνικός κονστρουκτιβισµός αμφισβητεί την ύπαρξη μίας αντικειμενικής πραγματικότητας, θεωρώντας ότι η πραγματικότητα διαµεσολαβείται και καθορίζεται σε μεγάλο βαθιό από τη νόησή µας, τον τρόπο µε τον οποίο παρατηρούμε τα γεγονότα γύρω µας, σκεφτόμαστε για τον κόσμο και διατυπώνουμε τις θέσεις µας για αυτόν. Οι κονστρουκτιβιστές αποδίδουν έμφαση στη λογική της καταλληλότητας, ποιες ενέργειες δηλαδή συνάδουν µε τις ιδέες τις οποίες ενστερνίζονται οι πολιτικοί δρώντες και χαρακτηρίζουν τα κράτη. Αντίθετα οι ρεαλιστές, όπως είπαμε, ορίζουν το εθνικό συμφέρον με όρους ισχύος, δυσκολευόμενοι, όμως, να ορίσουν πως αντιλαμβάνονται οι επί μέρους και διαφορετικοί δρώντες το μέγεθος της ισχύος.
Εν κατακλείδι, θεωρούμε ότι απουσία παγκόσμιας κεντρικής κυβέρνησης η παγκόσμια διακυβέρνηση ασκείται από πολλούς δρώντες, από τους κάθε είδους διεθνείς οργανισμούς (βλ. λ.χ.. G20, ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΕΕ, ΠΟΕ κ.ά.), οι οποίοι σε κάθε βίαιη σύγκρουση, περιβαλλοντικό ζήτημα, οικονομική «κατάρρευση» ή «ανθρωπιστική κρίση», δεν περιορίζονται απλά στο να εκτελούν διεθνείς διακρατικές συμφωνίες, αλλά παίρνουν καίριες αποφάσεις που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την ζωή του παγκόσμιου πληθυσμού.
Ο ιστός της αράχνης, λοιπόν, αφορά μια πολυπολική παγκόσμια κυριαρχική τάξη στην οποία οι διακυβερνητικοί οργανισμοί πολλές φορές ουσιαστικά αναδημιουργούν ολόκληρα κράτη, καθώς αναλαμβάνουν το σχεδιασμό νέων συνταγμάτων και δικαστικών συστημάτων, πιέζουν για τη μεταρρύθμιση των οικονομικών θεσμών και δίνουν τις κατευθύνσεις για την συγκρότηση αστυνομικών σωμάτων.
Και όμως, οι αρχιτέκτονες του οικοδομήματος ανησυχούν. Υποσχόμαστε να επανέλθουμε σύντομα για να εκτιμήσουμε το μέγεθος των ρωγμών. Μέχρι τότε, ευχόμαστε να έχουν μεγαλώσει ανεπανόρθωτα για την κυριαρχία…
Συσπείρωση Αναρχικών
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 208, Οκτώβριος 2020
ΠΗΓΗ:anarchypress.wordpress.com
Ετικέτες
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
