Απόψεις

Πώς η φιλανθρωπία κάνει τους πλούσιους, πλουσιότερους

Ηφιλανθρωπία είναι το αγαπημένο χόμπι της οικονομικής ελίτ. Σε αντίθεση με την αλληλεγγύη, η φιλανθρωπία είναι μια κάθετη – από πάνω προς τα κάτω – αλλά και επιλεκτική, ως προς τους ωφελούμενους, διαδικασία, με κριτήρια που αντανακλούν την ικανοποίηση των αναγκών του «φιλάνθρωπου», παρά την κάλυψη των πραγματικών αναγκών της κοινωνίας. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση με τη δωρεά των παγουρίνων στα σχολεία: Ο δωρητής επιδιώκει να διευρύνει την κοινωνική αποδοχή του, με το μικρότερο δυνατό κόστος, ενώ η κυβέρνηση προσπαθεί να τη χρησιμοποιήσει για να μετατοπίσει τη συζήτηση από τις τεράστιες ελλείψεις στην Παιδεία, εν μέσω πανδημίας. «Ζυμώνοντας» ταυτόχρονα την ιδέα στην κοινωνία, ότι το κενό που αφήνει το κράτος μην υλοποιώντας τις υποχρεώσεις του, θα έρθει να το καλύψει ο «φιλάνθρωπος» πλούσιος.

Από αυτή τη διαπίστωση ξεκινά και το σχετικό αφιέρωμα του Guardian, με το ερώτημα να τίθεται ως εξής: Αν σήμερα υπάρχουν περισσότεροι φιλάνθρωποι από ποτέ, δίνοντας κάθε χρόνο δεκάδες δισεκατομμύρια σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, πώς αυξάνεται η ανισότητα;

Αποδόμηση αφηγημάτων (1):

Η φιλανθρωπία μεταφέρει χρήματα από τους πλούσιους στους φτωχούς
Στην Ελλάδα οι “νεοφιλελεύθεροι” χρηματοδοτούνται από το κράτος. Εμείς… από εσάς ! Στήριξε την ανεξαρτησία του tvxs.gr, κάνοντας κλικ εδώ.

Απαντώντας στο παραπάνω ερώτημα, το άρθρο αποδομεί το κυρίαρχο αφήγημα ότι η φιλανθρωπία «μεταφέρει» χρήματα από τους πλούσιους στους φτωχούς. Έτσι στις ΗΠΑ, στις οποίες η φιλανθρωπία πάει σύννεφο, τα στοιχεία δείχνουν ότι μόλις το 1/5 των χρημάτων από μεγάλους δωρητές πηγαίνει στους φτωχούς. Πολλά πηγαίνουν στις τέχνες, στις αθλητικές ομάδες και σε άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, ενώ τα μισά στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη. Αυτό δεν ακούγεται και πάλι πολύ άσχημο, αφού φαινομενικά τα χρήματα πάνε σε καλούς σκοπούς. Αν σκάψει όμως κανείς βαθύτερα θα ανακαλύψει, ότι οι μεγαλύτερες δωρεές στην εκπαίδευση το 2019 δόθηκαν στα ελίτ πανεπιστήμια και σχολεία στα οποία είχαν φοιτήσει οι ίδιοι οι πλούσιοι δωρητές. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, κατά τη δεκαετία έως το 2017, περισσότερα από τα 2/3 τρίτα όλων των δωρεών – πάνω από 5 δισεκατομμύρια ευρώ – πήγαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και τα μισά από αυτά πήγαν σε δύο μόνο πανεπιστήμια: Την Οξφόρδη και το Κέιμπριτζ. Οι πλούσιοι λοιπόν κάνουν δωρεές στα σχολεία που πάνε τα παιδιά τους.

Είναι χαρακτηριστικό για τα κριτήρια των φιλανθρώπων, ότι Βρετανοί εκατομμυριούχοι την ίδια δεκαετία έδωσαν πάνω από ένα δις ευρώ στις τέχνες και μόλις 200 εκατομμύρια για την ανακούφιση της φτώχειας.

Αποδόμηση αφηγημάτων (2): Η φιλανθρωπία είναι αναδιανομή πλούτου

Το επίσης δημοφιλές αφήγημα ότι η φιλανθρωπία οδηγεί αυτόματα σε αναδιανομή χρημάτων, είναι λάθος. Στην πραγματικότητα, η φιλανθρωπία των ελίτ, ικανοποιεί την βαθύτερη συστημική ανάγκη διατήρησης του καθεστώτος της εκμετάλλευσης. «Αντί να κάνει τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος, ενισχύει σε μεγάλο βαθμό τον κόσμο όπως είναι» σημειώνει ο Guardian, προσθέτοντας, ότι η φιλανθρωπία ευνοεί τους πλούσιους.

Ο ρόλος της φιλανθρωπίας έχει αυξηθεί δραματικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Σχεδόν τα 3/4 των 260.000 θεσμών φιλανθρωπίας στον κόσμο έχουν δημιουργηθεί εκείνη την εποχή και ελέγχουν περισσότερα από 1,5 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Ένας από τους προβληματισμούς έναντι της φιλανθρωπίας πηγάζει από τον φόβο, ότι η τεράστια κλίμακα της σύγχρονης δωρεάς μπορεί να αλλάξει τις προτεραιότητες των κυβερνήσεων. Αυτό συμβαίνει διότι ένας ιδιώτης δεν προσεγγίζει ολιστικά μια χώρα, αλλά παρεμβαίνει όπου, όπως και με όποια διάρκεια θέλει, έστω και αν η παρέμβασή του δεν είναι καν το μεγαλύτερο πρόβλημα των ανθρώπων στην περιοχή που παρεμβαίνει.

Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο Μπιλ Γκέιτς, το ίδρυμα του οποίου δαπάνησε για την καταπλέμηση της ελονοσίας το διπλάσιο ποσό που δαπανήθηκε για την ασθένεια αυτή παγκοσμίως. Το ίδιο έκανε και με την πολιομυελίτιδα. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση μπορεί να είναι προβληματική. Διότι ο Μπιλ Γκέιτς μπορεί να επιμείνει στην αντιμετώπιση ενός προβλήματος που δεν θεωρείται προτεραιότητα από τους ντόπιους, σε μια περιοχή, για παράδειγμα, όπου η πολιομυελίτιδα απέχει πολύ από το να είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα. Το ίδιο έκανε και με τις φιλανθρωπίες του προς την εκπαίδευση στις ΗΠΑ, όπου οι εμμονές τους για ποιο ήταν το πραγματικό πρόβλημα, οδήγησε τις δημόσιες δαπάνες μακριά από τις πραγματικές προτεραιότητες της τοπικής κοινότητας.

Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που ο Γερμανός δισεκατομμυριούχος και φιλάνθρωπος Πέτερ Κράμερ ονόμασε «κακή μεταφορά» της εξουσίας, από δημοκρατικά εκλεγμένους πολιτικούς στους δισεκατομμυριούχους, έτσι ώστε να μην είναι πλέον «το κράτος που καθορίζει τι είναι καλό για τον λαό, αλλά οι πλούσιοι που αποφασίζουν».
Η γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών προειδοποίησε τις κυβερνήσεις και τους διεθνείς οργανισμούς ότι, προτού πάρουν χρήματα από πλούσιους δωρητές, θα πρέπει «να αξιολογήσουν την αυξανόμενη επιρροή των μεγάλων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και να αναλύσουν τους σκοπούς και τους ακούσιους κινδύνους και επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους».

Αποδόμηση αφηγημάτων (3): Οι πλούσιοι δωρίζουν δικά τους χρήματα

Υπάρχει ακόμη ένας μύθος για την φιλανθρωπία: Ότι οι πλούσιοι δωρίζουν τα δικά τους χρήματα. Στην πραγματικότητα, μια από τις πραγματικές αιτίες της φιλανθρωπίας είναι εξαιρετικά ταπεινή: Η φορολογική ελάφρυνση. Η οποία, ουσιαστικά, είναι χαμένο δημόσιο χρήμα, το οποίο με τη σειρά του… χρηματοδοτεί τη «δωρεά» του «φιλάνθρωπου».
Πώς γίνεται αυτό; Οι περισσότερες δυτικές κυβερνήσεις προσφέρουν γενναιόδωρα φορολογικά κίνητρα για να ενθαρρύνουν τη φιλανθρωπία.

Σε κάποιες χώρες οι δωρεές σε φιλανθρωπικά ιδρύματα είναι αφορολόγητες. Έτσι, μια δωρεά 100 ευρώ, κοστίζει στην πραγματικότητα 80 ευρώ, λόγω της φοροαπαλλαγής, με τα 20 ευρώ να τα βάζει το κράτος. Όσο πιο πλούσια είναι η δωρεά, τόσο πιο λίγο φορολογείται ο δωρητής, και τόσο περισσότερο το κράτος – δηλαδή οι φορολογούμενοι – πληρώνουν τη διαφορά. Έτσι, τονίζει ο Guardian, οι μεγιστάνες φιλάνθρωποι βρίσκονται σε μια θέση όπου ένα μεγάλο ποσοστό της δωρεάς τους… χρηματοδοτείται από τον φορολογούμενο.

Φυσικά, οι προτεραιότητες των πλουσίων και των φτωχών δεν είναι ίδιες. Μια μεγάλη έρευνα το 2013 αποκάλυψε ότι το πλουσιότερο 1% των Αμερικανών είναι πολύ πιο δεξιό σε θέματα φορολογίας και πρόνοιας για τους φτωχούς. Το ακόμη πλουσιότερο 0,1% θέλουν να μειώσουν την κοινωνική ασφάλιση και την υγειονομική περίθαλψη, να εξαφανίσουν τον κατώτερο μισθό και μισούν τον κρατικό παρεμβατισμό. Δεδομένου ότι οι ίδιοι αυτοί πλούσιοι είναι και μεγάλοι δωρητές, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι επιλογές των φιλάνθρωπων τείνουν να ενισχύουν τις κοινωνικές ανισότητες και όχι να τις μειώσουν.

Αυτό συμβαίνει τουλάχιστον από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. Ο μεγιστάνας του χάλυβα, Άντριου Κάρνεγκι και οι μεγάλοι βιομήχανοι φιλάνθρωποι των αρχών του 2ού αι. απολάμβαναν το προνόμιο να είναι οι λίγοι κάτοχοι ενός τεράστιου πλούτου. Γεγονός το οποίο οδήγησε ακόμη και φιλελεύθερους επικριτές τους να πουν δημοσίως ότι αυτή η ελίτ βασίζεται στην «διανομή παρά στην αναδιανομή του πλούτου». Ειδικά ο Κάρνεγκι, τότε ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, δέχτηκε κριτική από τους συγχρόνους του, ότι οι πλουσιοπάροχες δωρεές του – μεταξύ άλλων σε βιβλιοθήκες και πολιτιστικούς φορείς – βασίζονται σε μια περιουσία που χτίστηκε σε αδίστακτες τακτικές όπως η υπερεκμετάλλευση και οι μισθοί πείνας των χαλυβουργών του.

Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και 100 χρόνια μετά, με τους πολιτιστικούς φορείς να αρνούνται χορηγίες από την οικογένεια Σάκλερ, π.χ., ιδιοκτήτες της φαρμακευτικής Purdue Pharma, η οποία φτιάχνει οπιοειδή που συνδέονται με τον θάνατο χιλιάδων Αμερικανών.

Ακόμη όμως και στην καλύτερη των περιπτώσεων, η φιλανθρωπία αντιμετωπίζει το σύμπτωμα του προβλήματος και αυτό σε μικρή κλίμακα. Και την ίδια στιγμή το κράτος νομοθετεί την περικοπή των δημοσίων δαπανών, των μισθών και των συντάξεων, μέτρα τα οποία επιστρέφουν υπερπολλαπλάσια τις δωρεές στους δωρητές… από την άλλη τσέπη.

ΠΗΓΗ: tvxs.gr