Rafael Sebastián Guillén Vicente: Περί ειδικών και ειδικοτήτων
Ένας σοβαρός ιστορικός μπορεί με βεβαιότητα να προσδιορίσει τη στιγμή που εμφανίστηκαν στην ανθρώπινη κοινωνία οι ειδικοί και οι ειδικότητες. Και ίσως ο ιστορικός αυτός μπορεί να μας εξηγήσει τι εμφανίστηκε πρώτα: η ειδικότητα ή ο ειδικός.
Επειδή, κοιτώντας και νιώθοντας έκπληξη από το κόσμο, εμείς οι Ζαπατίστας έχουμε δει πως πολύ συχνά οι άνθρωποι ορίζουν την άγνοια και την κοντοφθαλμία τους ως μια ειδικότητα και αποκαλούν τους εαυτούς τους ως ειδικούς. Και επευφημούνται και είναι σεβαστοί και πληρώνονται καλά και τελετές γίνονται προς τιμή τους.
Δεν καταλαβαίνουμε. Για εμάς, κάποιος με περιορισμένη γνώση είναι κάποιος που πρέπει να παρακινήσει τον εαυτό του να μάθει περισσότερα. Στα πανεπιστήμια όμως αποδεικνύεται πως όσο λιγότερα γνωρίζεις, τόσο μεγαλύτερες ερευνητικές επιχορηγήσεις παίρνεις.
Ο γέρο Antonio, ένα από εκείνα τα πρωινά που μας εξέπληξε πηγαίνοντας προς τα κάτω, γέλασε με αυτό όταν του το είπα και είπε πως παλιά, οι πρώτοι θεοί, εκείνοι που γέννησαν το κόσμο, ήταν ειδικοί στις ειδικότητες.
Είναι γνωστό όμως πως τα όρια μας για τη πνευματική παραγωγή είναι εγκυκλοπαιδικά, για αυτό θα θέλαμε να μιλήσουμε για ένα ιδιαίτερο είδος ειδικών: τους επαγγελματίες πολιτικούς.
Αργότερα στο φεστιβάλ αυτό, αύριο νομίζω, θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε – με τη φωνή του επαναστατημένου Αντισυνταγματάρχη Moises – κάποιες περιγραφές των εσωτερικών πολιτικών εργασιών στις κοινότητες των Ζαπατίστας.
Μια από αυτές τις πολιτικές διαδικασίες, όχι η μόνη, είναι η διοικητική δουλειά υπάρχει επίσης, για παράδειγμα, πολιτική δουλειά για τις γυναίκες Ζαπατίστας – που θα μας πει η διοικητής Hortansia – και άλλη πολλή περισσότερη.
Και αποδεικνύεται πως αυτή η δουλειά δεν είναι μόνο δίχως αμοιβή, δεν θεωρείται ειδικότητα. Με άλλα λόγια, κάποιος που είναι πρόεδρος αυτόνομης κοινότητας μια μέρα, την προηγούμενη μέρα ήταν στα χωράφια, ή στην φυτεία καφέ, φυτεύοντας ή μαζεύοντας. Πολλοί από τους Ζαπατίστας ηγέτες δεν πήγαν καν στο σχολείο ή δε γνωρίζουν καν να μιλήσουν Ισπανικά, με άλλα λόγια δεν είναι ειδικοί σε τίποτα, πόσο μάλλον στη πολιτική.
Παρόλα αυτά όμως, οι αυτόνομες κοινότητές μας έχουν μεγαλύτερη πρόοδο στην υγεία, την εκπαίδευση, τη στέγαση και τη διατροφή από τις επίσημες κοινότητες που κυβερνώνται από επαγγελματίες πολιτικούς, από εξειδικευμένους πολιτικούς.
Τέλος πάντων, θα περιμένουμε τις κουβέντες από τους συντρόφους μου για να προσπαθήσετε να μας καταλάβετε. Αυτή τη στιγμή, θέλω μόνο να δείξω μερικές από τις αδυναμίες μας να καταλάβουμε τις πολιτικές διαδικασίες από πάνω, τουλάχιστον στο Μεξικό.
Για παράδειγμα, δεν καταλαβαίνουμε πως αποφασίζεται, ψηφίζεται και γίνεται νόμος οι βουλευτές να παίρνουν περισσότερα χρήματα από τους εργάτες στην οικοδομή. Γιατί οι εργάτες στην οικοδομή κάνουν κάτι: δουλεύουν, φτιάχνουν σπίτια, τοίχους, κτίρια. Και ξέρουν πως να φτιάξουν το χαρμάνι, να βάλουν τα τούβλα ή τους πλίθους.
Εδώ για παράδειγμα, έχετε αυτό το αμφιθέατρο που είμαστε μέσα. Περισσότεροι άνθρωποι χωράνε εδώ μέσα από ότι στο Δημοτικό Θέατρο εδώ στο Σαν Κριστομπάλ ντε λας Κάσας, και μου λένε πως χτίστηκε – από το σχεδιασμό του ως την ολοκλήρωσή του – από χέρια ιθαγενών. Το πάτωμα, τα επίπεδα, οι τοίχοι, οι πόρτες και τα παράθυρα, οι σιδηροκατασκευές και οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις έγιναν από μη ειδικούς, αυτόχθονες ανθρώπους, που είναι σύντροφοι στην Άλλη Εκστρατεία.
Ας πάμε πίσω στο στους εργάτες στις οικοδομές, δουλεύουν. Αλλά οι βουλευτές… οι βουλευτές… μπορεί, ίσως κάποιος να μας πει τι κάνουν οι βουλευτές; Ή οι γερουσιαστές; Ή οι υπουργοί;
Πριν λίγο καιρό μόλις, ακούσαμε ένα υπουργό να λέει πως η οικονομική κρίση, που τραβάει για πολλά χρόνια, δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα κοινό κρυολόγημα.
Σκεφτήκαμε λοιπόν, ο υπουργός είναι σα το γιατρό που κάνει διάγνωση σε μια αρρώστια. Αναρωτηθήκαμε όμως γιατί κάποιος, με ελάχιστη έστω, κοινή λογική να πληρώσει ένα γιατρό που λέει πως κάποιος έχει κρυολόγημα και αποδεικνύεται πως έχει πνευμονία και ο γιατρός δίνει τσάι με φύλλα λεμονιάς για να νιώσει σαν καινούριος. Φαίνεται όμως πως ο υπουργός της κυβέρνησης πληρώνεται καλά, και πως πρέπει να βγάλει πολλά χρήματα.
Κάποιος θα μας πει πως οι βουλευτές και οι γερουσιαστές φτιάχνουν νόμους και πως οι υπουργοί του κράτους φροντίζουν για την εφαρμογή τους. ΟΚ. Πόσο κόστισε στο κράτος να κάνει, για παράδειγμα, την αντιμεταρρύθμιση για τους ιθαγενείς που παραβίασε τη Συμφωνία του Σαν Αντρές.
Και πολλούς μήνες πριν, ένας βουλευτής των σοσιαλδημοκρατών, όταν ρωτήθηκε γιατί ψήφισε υπέρ ενός παράλογου και άδικου νόμου (όπως η πλειονότητα των νόμων στο Μεξικό), είπε για να υπερασπιστεί τον εαυτό του… πως δεν το είχε διαβάσει!
Και μετά στη συζήτηση για το πετρέλαιο στο κεντρικό νευρικό σύστημα της χώρας (δηλαδή στα μέσα), δεν ήταν η κυβέρνηση Calderón που δήλωσε πως δεν θα λάβει υπόψιν το λαό γιατί ήταν κάτι που μόνο οι ειδικοί καταλάβαιναν; Και το δήθεν κίνημα υπεράσπισης του πετρελαϊκού τομέα δεν έκανε το ίδιο όταν εμπιστεύτηκε μια ομάδα ειδικών να συντάξει τη πρότασή του;
Η εξειδίκευση είναι, σύμφωνα με εμάς, μια μορφή ιδιωτικής ιδιοκτησίας της γνώσης.
Αυτοί που ξέρουν κάτι, το φυλάνε και – το κάνουν περίπλοκο σε τέτοιο βαθμό που να μοιάζει εξωπραγματικό και αδύνατο, κάτι που μόνο λίγοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτό – αρνούνται να το μοιραστούν. Και η πρόφαση είναι η εξειδίκευση.
Είναι σαν τους μάγους της γνώσης, σαν τους παλιούς ιερείς που ειδικεύονταν στο να μιλάνε με τους θεούς. Και οι άνθρωποι πιστεύουν ότι και αν πουν.
Και αυτό συμβαίνει στη σύγχρονη κοινωνία, που λέει σε εμάς τους αυτόχθονες ανθρώπους πως είμαστε οι οπισθοδρομικοί, οι αμόρφωτοι, οι απολίτιστοι.
Στη μεγάλη μας διαδρομή μέσα το Μεξικό των από κάτω, είχαμε την ευκαιρία να συναντήσουμε κατ’ ιδίαν άλλους ιθαγενείς λαούς σε αυτή την ήπειρο. Από τους Μάγιας στη Χερσόνησο Γιουκατάν στους Κουμιάι στη Μπάχα της Καλιφόρνια, από τους Πουρεπέτσα, τους Νάουα και τους Ουιξαριτάρι στον Ειρηνικό Ωκεανό στους Κίκαπου στη Κοαουίλα.
Μέρος αυτών που βλέπουμε θα εξηγηθεί καλύτερα από τους συντρόφους του Εθνικού Κογκρέσου Αυτοχθόνων, Carlos Gonzáles και Juan Chávez, όταν μας συνοδέψουν στο τραπέζι εδώ. Θέλω μόνο να σημειώσω μερικές μόνο σκέψεις πάνω στο ζήτημα της γνώσης και των Ινδιάνικων λαών.
Στις συναντήσεις πριν την Ηπειρωτικής Συγκέντρωσης των Ιθαγενών Λαών της Αμερικής1, οι διαφορετικές κουλτούρες των Ινδιάνων αρχηγών δεν συναγωνιζόταν για την κυριαρχία ή την ιεραρχία. Δίχως προφανή δυσκολία, αναγνώρισαν τη διαφορά και καθιέρωσαν ένα είδος συμφωνίας μέσα από την οποία σέβονται ο ένας τον άλλο
Από την άλλη, όταν δυο διαφορετικές αντιλήψεις της πραγματικότητας – δηλαδή δυο κουλτούρες – έρχονται απέναντι η μια από την άλλη στη σύγχρονη κοινωνία, το θέμα της κυριαρχίας της μιας πάνω στην άλλη προκύπτει, ένα ζήτημα που λύνεται σπάνια δίχως την προσφυγή στη βία.
Λένε όμως πως εμείς οι Ινδιάνοι είμαστε οι άγριοι.
Όταν ο κόσμος των λαντίνων ή των μεστίζο2 συναντά το κόσμο των αυτοχθόνων μέσα στη γη των δεύτερων, οι πρώτοι αναπτύσσουν αυτό που εμείς οι Ζαπατίστας αποκαλούμε το «σύνδρομο του ευαγγελιστή». Δε ξέρω αν κληρονομήθηκε από τους πρώτους Ισπανούς κατακτητές και ιεραποστόλους, αλλά οι λαντίνοι και οι μεστίζο τείνουν από φυσικού τους να παίρνουν τη θέση του δασκάλου και του βοηθού. Λόγω μιας παράξενης λογικής, την οποία δεν κατανοούμε, θεωρείται αυτονόητο πως η κουλτούρα των μεστίζο και των λαντίνων είναι ανώτερη αυτής των ιθαγενών σε εύρος και βάθος σοφίας και γνώσης. Όταν όμως αυτή η επαφή μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών γίνεται σε αστική περιοχή, οι λαντίνοι και οι μεστίζο παίρνουν μια αμυντική και καχύποπτοι στάση ή μια στάση περιφρόνησης και αηδίας όταν είναι γύρω από αυτόχθονες ανθρώπους. Οι αυτόχθονες είναι οπισθοδρομικοί και παράξενοι.
Αντίθετα, όταν οι αυτόχθονες συναντούν ή ανακαλύπτουν μια διαφορετική κουλτούρα έξω από τη περιοχή τους, προσπαθούν από φυσικού τους να την κατανοήσουν και δε προσπαθούν να καθιερώσουν μια σχέση κυρίαρχου/κυριαρχούμενου. Και όταν γίνεται μέσα στη περιοχή τους, οι αυτόχθονες παίρνουν μια στάση περίεργης δυσπιστίας και θερμής υπεράσπισης της ανεξαρτησίας τους.
«Ήρθα να δω σε τι μπορώ να βοηθήσω», λένε συνήθως οι μεστίζο όταν φτάνουν σε μια κοινότητα αυτοχθόνων. Και μάλλον νοιώθουν έκπληξη όταν, αντί να του βάζουμε να διδάσκουν ή να καθοδηγούν ή να διοικούν, στέλνονται να μαζέψουν ξύλα, ή να κουβαλήσουν νερό ή να καθαρίσουν τα χωράφια. Δεν θα ήταν πολύ περίεργο για τους ιθαγενείς να απαντήσουν, «Και ποιος σου είπε πως χρειαζόμαστε τη βοήθειά σου;»
Μπορεί να υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις, αλλά ως τώρα δε ξέρουμε κάποια περίπτωση κάποιου που να έχει πάει σε μια κοινότητα αυτοχθόνων και να είπε, «Ήρθα για να με βοηθήσετε»
Έλαβε χώρα στο Βικάμ της Σονόρα μεταξύ 11 και 14 Οκτωβρίου 2007
Εξισπανισμένοι ιθαγενείς και μικτής ινδιάνικης και ευρωπαϊκής καταγωγή
Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο The Zapatistas’ Dignified Rage: Final Public Speeches of Subcommander Marcos (AK Press, 2018), και είναι απόσπασμα από την ομιλία «Seven Winds in the Calendars and Geographies of Below». Ο Rafael Sebastián Guillén Vicente είναι ευρύτερα γνωστός ως Subcomandante Marcos.
Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας.
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
