ΤΑ ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ «ΙΑΣΗΣ» ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ…
«Ένας μεγάλος αριθμός ελασσόνων διαδικασιών, οι οποίες έχουν κοινά χαρακτηριστικά, επαναλαμβάνονται, μιμείται η μία την άλλη, ξεχωρίζουν η μία από την άλλη σύμφωνα με το πεδίο εφαρμογής τους, συγκλίνουν και βαθμιαία παράγουν το σχέδιο δράσης μιας γενικής μεθόδου. Αυτές οι διαδικασίες βρίσκονται σε ισχύ από πολύ νωρίς στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση και αργότερα στα δημοτικά σχολεία. Σιγά σιγά μπήκαν στον χώρο των νοσοκομείων. Και σε μερικές δεκαετίες, άλλαξαν τη δομή της στρατιωτικής οργάνωσης. Μερικές φορές κυκλοφορούσαν πολύ γρήγορα από το ένα σχολείο στο άλλο, (ανάμεσα στο στρατό και στα τεχνικά σχολεία ή τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), κάποιες άλλες αργά και διακριτικά (η ύπουλη στρατιωτικοποίηση των μεγάλων εργαστηρίων). Σε κάθε περίπτωση προσαρμόστηκαν ανάλογα με κάποιες ανάγκες: μια βιομηχανική καινοτομία, μια νέα έξαρση κάποιων επιδημικών ασθενειών, την ανακάλυψη της αραβίδας ή τις νίκες της Πρωσίας… Μερικές πράξεις επιδεξιότητας προικισμένες με μεγάλη αποτελεσματικότητα διάχυσης, έξυπνες διευθετήσεις, προφανώς αθώες, αλλά ύποπτες κατά βάθος, μηχανισμοί που υπάκουαν στις οικονομίες πολύ αδιάντροπα για να το ομολογήσουν ή επιδίωκαν μικροπρεπείς μορφές καταναγκασμού». Μισέλ Φουκώ
Η πειθάρχηση, αυτή η «τεχνολογία» της εξουσίας. Η πειθάρχηση, ο καταναγκασμός, η επιτήρηση, η δουλοπρέπεια, η καθυπόταξη, η υποδούλωση, η εθελοδουλεία, ο διαχωρισμός. Λέξεις παρεμφερείς, παρ’ όλες τις διαφορές, που τις χαρακτηρίζουν, ευδιάκριτες ή μη, λέξεις, που προσιδιάζουν η μία την άλλη, που οδηγούν σε νοήματα αλληλοκαλυπτόμενα ή αλληλοσυμπληρούμενα. Και απέναντι η αταξία, ο ιός της αταξίας που απειλεί κάθε στιγμή να μολύνει, να μεταδοθεί με ανυπολόγιστες συνέπειες.
Και το «φάρμακο»; Μα τα πειθαρχικά συστήματα, που δεν πρέπει να συγχέονται με την πειθάρχηση αυτή καθ’ εαυτή. Και η εξουσία τελικά ασκείται ή μόνο κατέχεται; Τι καινούργιο μπορούμε να πούμε; Αφού μοιάζει ότι όλα έχουν ειπωθεί ή ότι όλα έχουν γίνει. Έτσι φαίνεται. Απλά φαίνεται. Μόνο που το γκριζάρισμα δεν είναι σκοτάδι, ούτε όμως και φως. Πως θα ανοίξουμε, λοιπόν, νέες ρωγμές; Ναι, η Σιωπή, όπως και ο Λόγος μας, δεν υποτάσσονται στην εξουσία, με την προϋπόθεση, όμως, ότι δεν διαπραγματευόμαστε την βούληση για αλήθεια, ειδ’ άλλως είναι αδύνατον να ορθώνονται τελεσίδικα ενάντια της.
Οι εντολές, που δεχόμαστε με πρόσχημα την καταπολέμηση του νέου ιού, απαιτούν την άμεση απόκρισή μας. «Το πείραμα πρέπει να συνεχιστεί, απαιτείται να συνεχιστεί». Πρώτα απ’ όλα είναι απολύτως απαράδεκτη οποιαδήποτε παρενόχληση, οποιαδήποτε διακοπή του. Η τυπική διεκπεραίωση των εντολών συνίσταται στην απομνημόνευση της σειράς των απλών κανόνων. Η πολυπλοκότητα μπορεί να διαλύσει τα πάντα. Μπορεί να βάζει σε σκέψεις. Οι πολλές σκέψεις δεν είναι μόνο αχρείαστες, είναι επικίνδυνες.
Οι ειδικοί γνωρίζουν. Οι ειδικοί είναι οι μόνοι, που μπορούν να έχουν πρόσβαση στην πολυπλοκότητα, οι ειδικοί κατασκευάζουν την πολυπλοκότητα. Δεν χρειάζεται παρά διάθεση για συμμόρφωση. Δεν υπάρχουν γρίφοι. Δεν υπάρχουν κρυφές προθέσεις. Δεν υπάρχουν δεύτερες σκέψεις. Δεν πρέπει να υπάρχουν δεύτερες σκέψεις. Οι εντολές είναι απόλυτες και πρέπει να παράγουν πειθαρχία. Και η πειθαρχία υπόσχεται αποτέλεσμα, τουλάχιστον, για εκείνον ή εκείνους που δίδουν τις εντολές.
Στα ολλανδικά στρατεύματα του 16ου αιώνα είχε αναπτυχθεί από τους επικεφαλής η εξής τεχνική, την οποία οι στρατιώτες είχαν την εντολή, να ακολουθήσουν πιστά. Επρόκειτο για την διαδικασία του γεμίσματος και της πυροδότησης ενός όπλου. Η διαδικασία αυτή αναλυόταν πρώτα σε πιο μικρές διαδικασίες, σαράντα ξεχωριστές ενέργειες, με την καθεμία να βρίσκεται συνδεδεμένη με μια συγκεκριμένη εντολή. Στη συνέχεια αυτά τα μέρη αποσυνδέονταν μ’ έναν τρόπο, όμως, που μείωνε τις περιττές κινήσεις και βελτίωνε τον συντονισμό, ώσπου ο στρατός που είχε απομνημονεύσει αυτές τις αποτελεσματικές ακολουθίες μέσω της αδιάκοπής εκγύμνασης, γινόταν μεγαλύτερος από τον αριθμό των τμημάτων του. Γιατί; Γιατί η εντολή ενός αξιωματικού μπορούσε να προκαλέσει, πλέον, συγχρονισμένη σειρά από ενέργειες, πολλά όπλα να πυροβολούν ταυτόχρονα, τα οποία μπορούσαν να προκαλούν ένα συμπαγές «τείχος» από βλήματα.
Το αποτέλεσμα αυτής της τεχνικής πειθαρχίας ήταν μεν η αύξηση της δύναμης των στρατιωτών, αλλά ο καθένας ξεχωριστά είχε χάσει εντελώς τον έλεγχο των πράξεων του. Ο προγραμματισμός εδώ βασίζεται σε πράξεις ρουτίνας. Ο ολλανδικός στρατός μεταμορφώθηκε σ’ έναν επιτυχημένο στρατό παράδειγμα οργάνωσης και αποτελεσματικότητας. Αυτές οι τεχνικές πειθαρχίας δεν αντικατέστησαν, βέβαια, την δουλεία, αποτέλεσαν, όμως, μια νέα προσθήκη.
Εδώ, η αποσυναρμολόγηση αφορά πρώτα απ’ όλα την ατομική σκέψη η οποία καθίσταται παντελώς άχρηστη, αχρείαστη ή μάλλον εμπόδιο στις συγχρονισμένες ενέργειες που εκτελούνται ρομποτικά. Ταξινομούνται οι κινήσεις των σωμάτων, επανασυγχρονίζονται γιατί οι εντολείς κινούνται μεταμορφωμένοι και οι ίδιοι προς μια νέα κατάκτηση. Μια νέα κατάκτηση που προϋποθέτει την μεταμόρφωση, την διάλυση του παλιού και την επανασυναρμολόγησή του.
Σύμφωνα με τον Manuel de Landa, συγγραφέα του βιβλίου Χίλια χρόνια μη γραμμικής ιστορίας, η γέννηση του μοντέρνου νοσοκομείου τον 18ο αιώνα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα των θεσμικών αλλαγών, που έλαβαν χώρα εκείνη την εποχή, με την επιστημολογική έκρηξη να μην προηγείται, αλλά να επιταχύνεται από την δημιουργία των νοσοκομείων. «Τα νέα νοσοκομεία ενσωμάτωσαν έναν νέο και διαφορετικό τρόπο χρήσης του χώρου, εκείνον που επέτρεπε τη στενή παρακολούθηση της ασθένειας και την απομόνωση από την αιτία της. Αφού οι ωκεάνιοι δρόμοι του εμπορίου αποτελούσαν κανάλια μέσω των οποίων έρεαν μαζί εμπορεύματα, χρήματα, ιδέες και μικρόβια, τα ναυτικά νοσοκομεία παρείχαν το ιδανικό περιβάλλον για το ξέβγαλμα του πολύπλοκου συνδυασμού των παραγόντων, που προξενούσαν τις επιδημίες».
Έτσι σταματά ο μη διαχωρισμός της ιατρικής εποπτείας των ασθενών, των νέων και των παλιών μολύνσεων από μια σειρά άλλων ελέγχων: στρατιωτικών ελέγχων που αφορούν τους λιποτάκτες, οικονομικό έλεγχο που αφορά τα εμπορεύματα ή τον διοικητικό έλεγχο που αφορά έναν σωρό άλλους λόγους. Το ξεκαθάρισμα μοιάζει να έχει ζωτική σημασία για την εξουσία, αφού η πρότερη πειθαρχική προσέγγιση δεν αντιπροσώπευε ούτε κατά διάνοια ένα προηγμένο στάδιο εξέλιξής της.
Μ’ άλλα λόγια, οι απαιτήσεις αλλάζουν. Οι μηχανισμοί προσαρμόζονται δίχως να χάνεται η παλαιότερη εμπειρία των διαχωρισμών, απαραίτητων για την άσκηση ελέγχου. Έτσι, ενώ οι λεπροί τον 13ο αιώνα περιορίζονται στα περίπου 9.000 λεπροκομεία, που βρίσκονταν έξω από τις μεσαιωνικές πόλεις, οι κάτοικοι που έχουν κτυπηθεί από την μάστιγα της χολέρας τίθενται σε καραντίνα, παρακολουθούνται προσεκτικά από επιθεωρητές υγείας, καταγράφεται η κατάστασή τους, ενώ οι αναφορές παραδίδονται σε μια κεντρική αρχή. Ο χωροταξικός διαχωρισμός, ένας από τους πολλούς διαχωρισμούς, απαιτείται να επανασχεδιαστεί.
Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Manuel de Landa: «Τα νοσοκομεία του 18ου αιώνα έγιναν οπτικές μηχανές, μέρη όπου το διεισδυτικό κλινικό βλέμμα μπορούσε να εκπαιδευθεί και να εξελιχθεί, καθώς και μηχανές γραφής, μεγάλα εργαστήρια για γραπτές και τεκμηριωμένες μεθόδους, όπου καταγραφόταν προσεκτικά κάθε λεπτομέρεια σχετικά με τις επισκέψεις, τους ιατρικούς ελέγχους, τις δόσεις ή τις συνταγές. Κατ’ αυτή την έννοια, εκείνα τα μοντέρνα «λεπροκομεία» είχαν εσωτερικεύσει το αστικό κέντρο που βρισκόταν σε καραντίνα». Έτσι, η πειθαρχική επαναπροσέγγιση, του ελέγχου των ασθενειών, στην πραγματικότητα κατασκεύαζε μεν νέα πρωτοποριακά «στοιχεία», τα οποία, όμως, προστίθονταν σε ένα μείγμα υλικών τα οποία συσσωρεύονταν επί αιώνες.
Σύμφωνα με τον Φουκώ, «Ο λοιμός, ως μορφή ταυτόχρονα πραγματική και φαντασιακή της αταξίας, έχει σαν ιατρικό και πολιτικό αντίστοιχο την πειθαρχία. Πίσω από τα πειθαρχικά συστήματα βλέπει κανείς τον εφιάλτη της «μετάδοσης» του λοιμού, των εξεγέρσεων, των εγκλημάτων, της αλητείας, της λιποταξίας, των ανθρώπων που εμφανίζονται και εξαφανίζονται, ζουν και πεθαίνουν μέσα στο χάος».
Και εμείς, που βρισκόμαστε; Επιστρέφουμε στον Μεσαίωνα για λίγο και στην συνέχεια θα γευτούμε μια εκτόξευση άνευ προηγουμένου;
Ήδη οι κήρυκες της κυριαρχίας την προαναγγέλλουν. Άλλοι πιο σώφρονες ζητούν η «περίσταση», που βιώνουμε, να αποτελεί μια ακόμη δοκιμή. Οι απαιτήσεις για συγχρονισμό είναι μεγάλες. Η Δύση και η Ανατολή, όσο και αν έχουν γειτνιάσει, πρέπει να «πλησιάσουν» και άλλο. Τα πειθαρχικά συστήματα να συγκλίνουν περεταίρω, οι όροι επιβολής να μην αποκλίνουν, τα διαφορετικά ποιοτικά τους χαρακτηριστικά να μην ξενίζουν εκείνες τουλάχιστον τις παγκόσμιες μάζες των πληθυσμών, που μοιάζουν παρ’ όλα αυτά επαρκώς χειραγωγημένες. Η έκρηξη των νέων τεχνολογιών και της τεχνητής νοημοσύνης, όχι μόνο δεν επιβραδύνεται από την παγκόσμια καραντίνα, που έχει επιβληθεί, αλλά παίρνει διαστάσεις αδιανόητες ακόμα και για τους μύστες των εξελίξεων. Το «επεισόδιο» αυτού του παγκόσμιου πολέμου θα λήξει αργά ή γρήγορα.
Πρόκειται, όμως, για ένα και μόνο «επεισόδιο»…
Συσπείρωση Αναρχικών
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ. φ. 210, Δεκέμβριος, 2020
ΠΗΓΗ: anarchypress.wordpress.com
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
