Τεχνητή Νοημοσύνη και Ανθρώπινη Νόηση (Μέρος Πρώτο)
Θα υπήρχε ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) εάν δεν υπήρχε η ανθρώπινη νόηση και κατ’ επέκταση η ανθρώπινη νοημοσύνη; Είναι αυτονόητο και περιττό ταυτόχρονα, να πούμε ότι ΤΝ χωρίς την ανθρώπινη δεν θα ήταν εφικτή. Γι’ αυτό και ο όρος Νοημοσύνη ως τεχνητής προέλευσης ή κατασκευής είναι οξύμωρος, με την έννοια ότι η νοημοσύνη αποτελεί τη φυσική ικανότητα αντίληψης και κατανόησης και αφορά τα έμβια όντα. Συνεπώς δεν μπορεί να είναι Τεχνητή με τη στενή έννοια του όρου. Παράλληλα, η Νόηση, ως διαδικασία επεξεργασίας πληροφοριών, μας οδηγεί στην απόκτηση γνώσης, κατανόησης και κριτικής σκέψης. Ουσιαστικά η ΤΝ είναι ένας συλλογέας δεδομένων, τεράστιων ποσοτήτων πληροφοριών, μετά την επεξεργασία των οποίων προβαίνει στις αντίστοιχες αποφάσεις. Όμως η ΤΝ δεν πρέπει να θεωρηθεί ως κάτι ενιαίο και ομοιογενές, αφού διαιρείται σε διάφορες κατηγορίες δράσης και ανάπτυξης, όπως θα δούμε παρακάτω. Επίσης πολλές από τις αποκαλούμενες λειτουργίες ΤΝ δεν εντάσσονται σε αυτή τη κατηγοριοποίηση αλλά είναι άσχετες με αυτές. Το ερώτημα, όμως, που τίθεται, μετ’ επιτάσεως, είναι: Η διαρκής, πολύχρονη και επίπονη πορεία και εξέλιξη της Ανθρώπινης νόησης και νοημοσύνης δημιούργησε την ΤΝ, όμως, μήπως η ανάπτυξη και εξέλιξη αυτής οδηγεί στην ανθρώπινη αποβλάκωση; Η μεταβίβαση της λήψης αποφάσεων από την ανθρώπινη κρίση σε ένα μηχανικό λειτουργικό, διαρκώς ανατροφοδοτούμενο με πληροφορίες και δεδομένα, υποβιβάζει με την πάροδο των χρόνων και των γενεών την ανθρώπινη νόηση;
Παρ’ ότι, λοιπόν, διαφωνούμε με τον όρο ΤΝ, ως προς την ακρίβεια της ορολογίας του, με την έννοια ότι έρχεται να τονίσει την τεχνητή του διάσταση, κάνουμε χρήση αυτού χωρίς εισαγωγικά. Η ανθρώπινη νόηση είναι σαφώς ενσώματη με στόχο την ανάλυση και βελτίωση των όρων επιβίωσης, όπως η ανθρώπινη νοημοσύνη, αντίστοιχα, αποτελεί προϊόν εκατοντάδων χιλιάδων χρόνων βιολογικής εξέλιξης του ανθρώπινου νου. Αντίθετα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να υπάρξει μόνο και αποκλειστικά μέσω της αλγοριθμικής χρήσης μοντέλων από την τροφοδότηση τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων. Για να μπορέσουμε να αναλύσουμε τη σημασία της ΤΝ, θα πρέπει να αντιληφθούμε τη σημαντική επίδραση που επέβαλε το διαδίκτυο και πώς αυτό μετέβαλε την επικοινωνία των ανθρώπων. Αποτελεί κομβικό σημείο η είσοδος του ίντερνετ στις ζωές των ανθρώπων από τη δεκαετία του ’90. Δεν θα υπήρχε ΤΝ στην έκταση και την εφαρμογή της, όπως εμφανίζεται σήμερα, εάν δεν υπήρχε αυτή η καθοριστική τεχνολογική εξέλιξη. Ίσως μερικοί αναρωτηθούν: Πως σχετίζεται η ΤΝ με το διαδίκτυο σε τόσο καθοριστικό βαθμό, αφού γνωρίζουμε ότι υπήρχαν ρομπότ πολλές δεκαετίες πριν; Μήπως η ΤΝ είναι μετεξέλιξη αυτής της ρομποτικής λειτουργίας; Θα αποσαφηνίσουμε παρακάτω έννοιες και διαφορές μεταξύ τομέων της ΤΝ, όμως οφείλουμε να γνωρίζουμε, ότι μια ρομποτική λειτουργία που καθορίζεται μέσω π.χ. αισθητήρων σε μια γραμμή παραγωγής ή το «φόρτωμα» όλων των πιθανών κινήσεων σε μια παρτίδα σκάκι σε έναν υπολογιστή, διαφέρει από την ανάπτυξη της ΤΝ, όπως αυτή συντελείται σήμερα.
Η ανάπτυξη του υπολογιστή-σκακιστή από την IBM είχε ξεκινήσει από τα μέσα του ’80, με την ονομασία Deep Thought (Βαθιά Σκέψη) και τη μεταγενέστερη ονομασία Deep Blue, όπου ο συγκεκριμένος υπολογιστής αντιμετώπισε σε μια σειρά αγώνες τον τότε παγκόσμιο πρωταθλητή Γκάρι Κασπάροφ. Για την κατασκευή του Deep Thought χρειάστηκε ασφαλώς η συμβολή σκακιστών και η μαθηματική παραμετροποίησή του. Η αναμέτρηση Deep Blue – Κασπάροφ έληξε με νίκη της μηχανής και με ενστάσεις-κατηγορίες του Κασπάροφ, ότι η μηχανή λάμβανε εντολές όχι μόνο μηχανικά μέσω της αλγοριθμοποίησης αλλά με τη «ζωντανή» παρέμβαση ανθρώπων σκακιστών. Η IBM αρνήθηκε να παραδώσει τα αρχεία βελτιστοποίησης με τις ενέργειες των προγραμματιστών της, όπως αυτές ενεργούνταν μεταξύ των παρτίδων. Ποτέ δεν παραδέχτηκε τις κατηγορίες του Κασπάροφ αλλά μια κηλίδα είχε σχηματιστεί. Το σκάκι ήταν ένα από τα πρώτα παιχνίδια-αγωνίσματα όπου η αλγοριθμική μηχανική χρησιμοποιήθηκε ευρέως και αρκετά sites μπορούσαν να δεχθούν χιλιάδες σκακιστές ταυτόχρονα από όλο τον κόσμο να αγωνίζονται με τον σκακιστή-υπολογιστή. Αυτό φανερώνει όμως και την κοινωνική διάσταση και χρήση του διαδικτύου και των αλγορίθμων. Μέχρι πριν από είκοσι χρόνια περίπου ένας σκακιστής που ζούσε σε ένα ερημικό τόπο έπρεπε να βρει ένα συντοπίτη του για να παίξουν σκάκι, γεγονός όχι και τόσο σύνηθες, για την ελλαδική επικράτεια τουλάχιστον. Παράλληλα η εξέλιξη και η αναβάθμιση ενός σκακιστή επηρεαζόταν και από το επίπεδο των λοιπών σκακιστών με τους οποίους συναναστρεφόταν. Σήμερα, κάποιος που διαμένει και στην πιο απομακρυσμένη γωνιά ξεπερνά το συγκεκριμένο παλαιό μειονέκτημα. Μπορεί να παίξει και να εξασκηθεί με οποιονδήποτε παγκοσμίως. Η δεξαμενή παιχτών είναι τεράστια. Ταυτόχρονα κάποιος αδαής μπορεί πολύ εύκολα να μάθει να παίζει σκάκι μέσα από αυτές τις πλατφόρμες. Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί, ότι μέσω αυτών των πλατφόρμων το μυαλό «ακονίζεται» και η ανθρώπινη νοημοσύνη διευρύνεται. Ότι το διαδίκτυο και η ΤΝ είναι περισσότερο «δημοκρατικές», γιατί τώρα μπορούν να συμμετάσχουν όλοι σε αυτό. Γνωρίζουμε, όμως, παράλληλα ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη είναι εκείνη που κατασκεύασε τον σκακιστή-υπολογιστή, όπως επίσης ότι «δημοκρατία» σημαίνει παράλληλα αγορά, καταναλωτής και πελάτης. Ένας χρήστης του διαδικτύου είναι ταυτόχρονα και ένας δυνητικός πελάτης και καταναλωτής των διαφημίσεων που ξεπροβάλουν διαρκώς στην οθόνη του. Ο Γ.Ν. Χαράρι, στο τελευταίο του βιβλίο Nexus, επισημαίνει και μια διαφορετική οπτική: «ο υπολογιστής νομίζει ότι έχει ανακαλύψει κάποια αλήθεια για τους ανθρώπους, ενώ στην πραγματικότητα τούς έχει επιβάλει μια τάξη. Ένας αλγόριθμος κάποιου μέσου κοινωνικής δικτύωσης νομίζει ότι ανακάλυψε πως στους ανθρώπους αρέσει η αγανάκτηση, όταν στην πραγματικότητα ο ίδιος ο αλγόριθμος είναι εκείνος που εκπαίδευσε τους ανθρώπους να παράγουν και να καταναλώνουν περισσότερη αγανάκτηση». Μπορεί, λοιπόν, να προβάλλονται διαφημίσεις περί του σκακιού αλλά ταυτόχρονα ο αλγόριθμος κατατάσσοντας σε, σε μια χ κατηγορία, «κτίζει» μια «πεποίθηση», που πολύ πιθανά την «ακολουθείς». Σε αυτό τον σύγχρονο εγκλεισμό της οθόνης, λοιπόν, οι διαπροσωπικές σχέσεις μειώνονται αλλά οι ψηφιακοί «φίλοι» και «συμπαίχτες» αυξάνονται. Και εάν υποθέσουμε, ότι η ανθρώπινη νοημοσύνη αναπτύσσεται θετικά, ισχύει το ίδιο και με τη συναισθηματική νοημοσύνη;
Στο παρόν σημείωμα, για την καλύτερη παρουσίαση των λειτουργιών και της ανάπτυξης της ΤΝ, δεν θα μελετήσουμε το ζήτημα μέσα από το πρίσμα της κριτικής στάσης που διατηρούμε συνολικά στο ζήτημα της τεχνολογίας, αλλά αποδεχόμενοι αυτήν ως έχει. Κάτω από αυτό το πρίσμα συμπεραίνουμε, ότι το διαδίκτυο και η μηχανική μάθησης μπορούν να εμφανίζουν θετική επίδραση στην καθημερινότητα πολλών ανθρώπων. Οφείλουμε να αναδεικνύουμε όλες τις πτυχές και τις εκτάσεις των χρήσεων αυτών, ώστε η κριτική μας και η αντίθεση ή εναντίωση μας στη σύγχρονη ΤΝ να μπορεί έχει ουσιαστικά αποτελέσματα. Να μπορεί να καταδειχθεί το πώς ο homo, από sapiens, δηλαδή σοφός –τι υπεροπτικός όρος και αυτός!– να μπορεί δυνητικά να οδηγηθεί στην υποδούλωση του ή και στον αφανισμό του. Σε ένα άρθρο του 2024, από τον Γιόσουα Μπέντζιο, καθηγητή πληροφορικής και «νονό» της ΤΝ, και άλλους υπογραμμίζεται, ότι «η ανεξέλεγκτη πρόοδος της ΤΝ θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγάλης κλίμακας απώλεια ζωής και βιόσφαιρας και στην περιθωριοποίηση ή ακόμα και την εξαφάνιση της ανθρωπότητας». Έχουμε επισημάνει σε προηγούμενο μας σημείωμα το αρνητικό αποτύπωμα των data centers και της ΤΝ, με την υπερβολική κατανάλωση νερού για λόγους ψύξης των μηχανημάτων. Επίσης, το 2023, σε μια έρευνα 2.778 ερευνητών της ΤΝ, το 35% των ερωτηθέντων έδωσε τουλάχιστον 10% πιθανότητες ώστε η προηγμένη ΤΝ να οδηγήσει σε αποτελέσματα όπως η εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους.Την ίδια χρονιά υπογράφεται η Διακήρυξη του Μπλέτσεϊ, όπου χώρες όπως ΗΠΑ, Κίνα, Μ. Βρετανία κ.ά., αναγνωρίζουν την επικινδυνότητα της ΤΝ για καταστροφικές βλάβες από τις σημαντικές ικανότητες αυτών των μοντέλων ΤΝ. Όλα αυτά τα περί Διακηρύξεων και Συναντήσεων φαντάζουν κάτι σαν «το κράτος προειδοποιεί…», αλλά ταυτόχρονα είναι τα ίδια κράτη που ανταγωνίζονται το ένα το άλλο στη κούρσα εξοπλισμών και της εξασφάλισης πρώτων υλών για την κατασκευή chips για την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, όπως το γάλλιο, το πυρίτιο κ.ά.. Και αυτοί οι ανταγωνισμοί σε ορυκτά γνωρίζουμε πολύ καλά που μπορούν δυνητικά να καταλήξουν.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, στο σημείο όπου η ΤΝ είναι η πρώτη τεχνολογία στην ανθρώπινη ιστορία που μπορεί να παίρνει αποφάσεις από μόνη της. Προγενέστερα, οι εφευρέσεις ενίσχυαν το εργαλειακό δυναμικό του ανθρώπου κατόπιν δικών του αποφάσεων. Δηλαδή, ο άνθρωπος ήταν εκείνος που ρύθμιζε και όριζε τη χρήση και τη λειτουργία των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων. Τώρα, η ΤΝ δεν είναι απλά ένα ισχυρό εργαλείο αλλά μια αυτόνομη οντότητα, η οποία επεξεργάζεται τις πληροφορίες που λαμβάνει και αποφασίζει. Οι πληροφορίες αυτές λαμβάνονται κυρίως μέσω του διαδικτύου και της γενικότερης ψηφιοποίησης. Το μέγεθος αυτών των πληροφοριών είναι αδιανόητο σε μέγεθος, Μια απλή ψηφιακή πράξη, για παράδειγμα πληρωμή με κάρτα στο σούπερ μάρκετ, αφορά πολλαπλούς αποδέκτες ως επεξεργαστές της πληροφορίας, από το κράτος μέσω της ΑΔΑΕ, το super market, την τράπεζα. Ταυτόχρονα, η ανάλυση των επιλογών αγοράς του καταναλωτή επιφέρει μια περαιτέρω επεξεργασία για εταιρείες μάρκετινγκ, παραγωγής, εμπορίας και διακίνησης. Όλα καταγράφονται και όλα αναλύονται. Όλα τα μεγάλα πανεπιστήμια διεθνώς έχουν δημιουργήσει νέα τμήματα ή έχουν φτιάξει κοινά μεταπτυχιακά προγράμματα σε τομείς, όπως Data Science, Machine Learning, Data Analysis κ.ά., τα οποία εξειδικεύονται στο να παράξουν αναλυτές-εργαζόμενους, που μέσω μαθηματικών-στατιστικών-αλγοριθμικών συναρτήσεων θα ερμηνεύουν όλες αυτές τις πληροφορίες. Ταυτόχρονα θα τροφοδοτούν τις μηχανές ΤΝ, οι οποίες, αφού τις «μπουκώσουν» με δεδομένα και πληροφορίες, θα αφήνονται να αναπτύξουν αυτόνομη δράση. Έχει προηγηθεί η διαδικασία της μηχανικής μάθησης, όπου οι υπολογιστές δεν προγραμματίζονται να κάνουν συγκεκριμένα πράγματα ή να αντιδρούν σε νέες καταστάσεις, αλλά να μπορούν να «αυτενεργήσουν» στα «νευρωνικά δίκτυα» τους. Όπως εύστοχα είχε επισημάνει ο Samuel Butler το 1863: «Εμείς δημιουργούμε τους διαδόχους μας, καθημερινά προσθέτουμε στην ομορφιά και τη λεπτότητα της φυσικής τους οργάνωσης, καθημερινά τους δίνουμε μεγαλύτερη δύναμη και τους παρέχουμε με κάθε είδους έξυπνες επινοήσεις αυτή την αυτορρυθμιζόμενη, αυτενεργή δύναμη που θα είναι γι’ αυτούς ό,τι ήταν η διάνοια για τον άνθρωπο… Θα έρθει η ώρα που οι μηχανές θα έχουν την πραγματική κυριαρχία πάνω στον κόσμο.»
Σε αυτό το σημείο, έχουμε να κάνουμε την εξής παρατήρηση. Τα δεδομένα και οι πληροφορίες που τροφοδοτούν μέχρι σήμερα τις μηχανές ΤΝ προέρχονται από την συλλογική ανθρώπινη δραστηριότητα, δισεκατομμυρίων χρηστών. Όμως, η εκχώρηση πολλών ανθρώπινων λειτουργιών στις μηχανές ΤΝ θα περιορίσει σημαντικά την ανατροφοδότηση του συστήματος από την πρωτογενή ανθρώπινη δραστηριότητα. Το σύστημα εισροών-εκροών θα μπει ουσιαστικά σε μια φθίνουσα και μη δυναμική φάση, όπου τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αποδυναμώνονται. Ουσιαστικά, μετά από αρκετά χρόνια το αποτέλεσμα-εκροή θα είναι από πηγή δεδομένων και πληροφοριών αρκετά προγενεστέρων χρόνων πριν. Ο άνθρωπος από ένα ον δράσης θα είναι ένα ον χρήστης. Από παραγωγός θα γίνει καταναλωτής. Αυτή η διαδικασία μπορεί να προσομοιωθεί με τη διαδικασία εξημέρωσης των ζώων από τον άνθρωπο, ενώ είναι τώρα η ΤΝ που «εξημερώνει» τον άνθρωπο. Η εξημέρωση του τεχνολογικού σε ένα «μετα-ανθρώπινο» όν;
Οι σχεδιαστές αυτών των συστημάτων δεν μπορούν να εγγυηθούν για τη συμπεριφορά τους στο μέλλον. Φοβούνται μην χαθεί ο έλεγχος, δηλαδή να αρχίσουν τα συστήματα ΤΝ να κάνουν πράγματα που θέλουν εκείνα, και να γίνουν πιο έξυπνα από εμάς. Αυτό φυσικά είναι σχετικό, γιατί μπορεί μια μηχανή σε 50 χρόνια να είναι πιο έξυπνη από τον άνθρωπο, επειδή ο homo sapiens θα έχει υποβιβάσει τη νοημοσύνη του. Εάν, δηλαδή, γίνουμε ατροφικοί χρήστες που η κριτική μας σκέψη διαρκώς θα φθίνει. Είναι απορίας άξιο, πως μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες υπήρχε η προτροπή τις αριθμητικές πράξεις να τις κάνουμε με το νου και όχι με το κομπιουτεράκι για εξάσκηση του νου ή να απομνημονεύουμε 5-10 τηλέφωνα και χρήσιμους κωδικούς και σήμερα όλα αυτά έχουν εκχωρηθεί σε μια συσκευή που τα κάνει όλα: προσθέτει, πολλαπλασιάζει, τηλεφωνεί, αποθηκεύει, πληρώνει, κατευθύνει και τόσα άλλα. Η οξύνοια του νου εκχωρήθηκε σε μια συσκευή που μέσω της συχνής, σχεδόν αποκλειστικής, χρήσης της οδηγεί στην αποβλάκωση. Πάντα σε τέτοιου είδους κριτικές εμφανίζονται εκείνοι που μιλούν για τεχνοφοβία, όμως δημοσιεύσεις και έρευνες κάνουν λόγο «ότι τα άτομα που βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό σε συστάσεις που δημιουργούνται από τεχνητή νοημοσύνη, επέδειξαν χαμηλότερη εμπλοκή στην κριτική αξιολόγηση των πληροφοριών που παρουσιάστηκαν. Όσο περισσότερο οι άνθρωποι εξαρτώνται από το ΑΙ για τη λήψη αποφάσεων, τόσο λιγότερο πιθανό ήταν να εξετάσουν τα συμπεράσματά της ή να αναζητήσουν εναλλακτικές προοπτικές. Το φαινόμενο αυτό υποδηλώνει ένα φαινόμενο “γνωστικής μεταφόρτωσης”, όπου οι χρήστες παραιτούνται από την ανεξάρτητη συλλογιστική υπέρ των αποτελεσμάτων που παράγονται από την ΤΝ». Η γνωστική μεταφόρτωση αναφέρεται στη διαδικασία ανάθεσης νοητικών καθηκόντων σε εξωτερικά συστήματα. Αν και αυτό μπορεί να είναι επωφελές σε ορισμένα πλαίσια, η υπερβολική εξάρτηση από την ΤΝ μπορεί να αποδυναμώσει τις δεξιότητες κριτικής σκέψης σταδιακά. Έρευνα στην επιθεώρηση Trends in Cognitive Sciences υποστηρίζει, πως η συχνή εξάρτηση από εργαλεία ΤΝ μπορεί να οδηγήσει σε «προκατάληψη αυτοματοποίησης», όπως στη χρήση των συστημάτων πλοήγησης GPS. Μελέτες έχουν δείξει, ότι τα άτομα που βασίζονται συστηματικά στο GPS για την πλοήγηση, παρουσιάζουν μειωμένη χωρική αντίληψη και διατήρηση της μνήμης, σε σύγκριση με εκείνα που πλοηγούνται χρησιμοποιώντας παραδοσιακές μεθόδους. Ο κοσμήτορας της Σχολής Μηχανικών και Εφαρμοσμένων Επιστημών του πανεπιστημίου Columbia, Σι-Φου Τσανγκ, δήλωσε πρόσφατα: «η βασική δεξιότητα που θα πρέπει να αναπτύξουν οι άνθρωποι, προκειμένου να εμποδιστεί η κυριαρχία της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι η κριτική και συνάμα ‘‘αργή’’ σκέψη». Και πρόσθεσε: «Μία από τις ερευνητικές μας κατευθύνσεις ονομάζεται ‘‘ευθυγράμμιση με τις ανθρώπινες αξίες’’ (human value alignment). Πώς, δηλαδή, ευθυγραμμίζεται η σχεδίαση ή η λειτουργία της Τεχνητής Νοημοσύνης με τις ανθρώπινες αξίες, όπως ο σεβασμός προς τον άνθρωπο, ότι δεν βλάπτουμε άλλους ανθρώπους, ότι αποφεύγουμε τις προκαταλήψεις, τα στερεότυπα και τις μεροληψίες(…) Το ερώτημα, λοιπόν, είναι, τις θεμελιώδεις αυτές ανθρώπινες αξίες μπορούμε να τις σχεδιάσουμε ως σημείο αναφοράς κριτηρίων ειδικά για να ελέγξουμε την απόδοση του αλγορίθμου και τη λειτουργία του συστήματος ώστε να τις ακολουθήσει; Γίνεται λοιπόν πολλή έρευνα για το πώς να σχεδιάσουμε τις δοκιμές, τι είδους δεδομένα πρέπει να σχεδιάσουμε και ποια θα πρέπει να είναι η διαδικασία αναφοράς. Ώστε να δοκιμάσουμε να αξιολογήσουμε την ευθυγράμμιση του μοντέλου τεχνητής νοημοσύνης με τις ανθρώπινες αξίες, αλλά αυτό είναι ένα μέρος της ηθικής. Η ηθική σημαίνει υπευθυνότητα κατά τη διαδικασία ανάπτυξης, πριν μπει το προϊόν τεχνητής νοημοσύνης σε οποιοδήποτε πλαίσιο εφαρμογής».
(συνεχίζεται)
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.257, Μάρτιος 2025
ΠΗΓΗ: anarchypress.wordpress.com
Ετικέτες
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
