Το Σύγχρονο Σχολείο (Μέρος Β΄)
Άρθρο που έγραψε ο Francisco Ferrer, το 1909, στο Γαλλικό -Παρισινό περιοδικό «L’ École Rénovée».
Λένε: «Αν μας ρωτήσετε ποιές είναι οι ελπίδες μας για την ανθρωπότητα, συμφωνούμε μαζί σας στην πρόβλεψη μιας εξέλιξης προς την κατεύθυνση μιας ευρείας χειραφέτησης του παιδιού και της ανθρωπότητας, μέσω της επιστήμης»…
Αυτός ο συλλογισμός είναι προφανώς λογικός και κανένας δεν θα τολμούσε να τον αναιρέσει. Και όμως είναι φανερό ότι εξαπατά. Ναι, εάν οι κυρίαρχοι είχαν, ως άνθρωποι, τις ίδιες ιδέες με τους καλοπροαίρετους μεταρρυθμιστές, εάν είχαν ασχοληθεί όντως με τη συνεχή αναδιοργάνωση τής κοινωνίας στοχεύοντας στην προοδευτική εξαφάνιση της δουλείας, θα μπορούσαμε να παραδεχτούμε ότι μόνο η επιστημονική προσπάθεια θα βελτίωνε το πεπρωμένο των εθνών. Αλλά έτσι φαίνεται ότι υπολογίζουμε χωρίς τον ξενοδόχο. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι όσοι μάχονται για να έχουν εξουσία δεν έχουν στον νου τους τίποτε άλλο πέρα από την υπεράσπιση των δικών τους συμφερόντων· ασχολούνται μόνο με την ικανοποίηση των δικών τους επιθυμιών και την εξυπηρέτηση των επιδιώξεών τους. Εδώ και πολύ καιρό, σταματήσαμε πλέον να πιστεύουμε στις λέξεις που εκστομίζουν προσπαθώντας να καλύψουν τις φιλοδοξίες τους. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένοι αφελείς άνθρωποι, εξακολουθούν να μην πείθονται ότι δεν υπάρχει εκ μέρους των κυβερνώντων η παραμικρή ειλικρίνεια και εξακολουθούν να φαντάζονται, ότι ίσως, μερικές φορές, οι ηγεμόνες, επιθυμούν την ευτυχία των συνανθρώπων τους. Όμως, αυτές οι αντιλήψεις συναντώνται όλο και πιο αραιά και ο θετικισμός του αιώνα έχει γίνει πάρα πολύ απάνθρωπος και δεν επιτρέπει να παραπλανηθούμε ως προς τις προθέσεις αυτών που μας κυβερνούν.
Ακριβώς με τον τρόπο που ξεπέρασαν τη δυσκολία, –όταν η αναγκαιότητα απόκτησης παιδείας κατέστη προφανής–, κατορθώνοντας να αποφύγουν τους κινδύνους που περιείχε γι’ αυτούς η εκπαίδευση, έτσι θα ξέρουν πώς να οργανώσουν το σχολείο συμφώνως με τις νέες ανακαλύψεις της επιστήμης, ώστε τίποτα να μην μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την κυριαρχία τους. Αυτές είναι ιδέες που ασφαλώς δεν γίνονται εύκολα αποδεκτές· όμως όταν κάποιος έχει δει από κοντά τί συμβαίνει και πώς ακριβώς έχουν τα πράγματα, δεν μπορεί πλέον να εγκλωβιστεί στις παγίδες των λέξεων.
Ακόμα και σήμερα, πόσα δεν περιμένουν οι άνθρωποι και πόσα δεν προσδοκούν από την εκπαίδευση…! Η πλειοψηφία των προοδευτικών ανθρώπων αναμένει τα πάντα από αυτήν, και μόνο τον τελευταίο καιρό κάποιοι αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι δεν προσφέρει παρά αυταπάτες. Αντιλαμβανόμαστε την απόλυτη αναποτελεσματικότητα αυτού του είδους της μάθησης που αποκτήθηκε στα σχολεία από τα συγκεκριμένα συστήματα εκπαίδευσης που εφαρμόζονται –επί του παρόντος– στην πράξη. Γίνεται αντιληπτό ότι αναμέναμε και ελπίζαμε μάταια για πολύ καιρό. Και αυτό επειδή, η οργάνωση του σχολείου, (που απέχει πολύ από την ιδανική οργάνωση που φανταζόμαστε), έχει καταντήσει την εκπαίδευση, σήμερα, το πιο ισχυρό μέσο υποδούλωσης στα χέρια των κυβερνητικών δυνάμεων. Οι διδάσκαλοι των σχολείων είναι συνειδητά ή ασυνείδητα όργανα αυτών των δυνάμεων, καθώς διαμορφώνονται και συμμορφώνονται σύμφωνα με τις εξουσιαστικές αρχές. Καθώς βρίσκονται υπεράνω και κοντά στην νεολαία περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο, της επιβάλλουν να πειθαρχήσει στην αυθεντία τους. Λίγοι μαθητές ή δάσκαλοι είναι αυτοί που ξεφεύγουν από την επιρροή αυτής της κυριαρχίας. Και αυτοί, ωστόσο, ανίσχυροι στον έντονο εξαναγκασμό και περιορισμό της σχολικής οργάνωσης, δεν μπορούν παρά κάποια στιγμή να υποχωρήσουν και να υπακούσουν. Δεν είναι εδώ ο σκοπός μου να εξετάσω τη φύση αυτής της οργάνωσης. Μου είναι αρκετά γνώριμη και μπορώ να την χαρακτηρίσω με μία λέξη: περιορισμός. Το σχολείο φυλακίζει τα παιδιά σωματικά, διανοητικά και ηθικά, προκειμένου να κατευθύνει την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους στις επιθυμητές σε αυτό διαδρομές. Τους στερεί την επαφή με τη φύση για να τα διαμορφώσει σύμφωνα με τα δικά του πρότυπα. Η ιδιαίτερη φροντίδα με την οποία οι κυβερνήσεις έχουν αναλάβει την εκπαίδευση του λαού έχει ένα και μόνο στόχο: την διάλυση των ελπίδων, αυτών που πιστεύουν στην ελευθερία. Η εκπαίδευση τού σήμερα δεν είναι τίποτα περισσότερο από μία άσκηση ετοιμότητας. Αρνούμαι να πιστέψω ότι τα χρησιμοποιούμενα συστήματα έχουν σχεδιαστεί για να επιφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα για το σύνολο. Όλα δείχνουν ότι υπάρχει μόνο μία σαφώς καθορισμένη ιδέα, μία βούληση, δηλαδή: Τα παιδιά πρέπει να συνηθίσουν να υπακούν, να πιστεύουν, να σκέπτονται σύμφωνα με τα δόγματα που μας κυβερνούν. Ως εκ τούτου, η εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική από αυτό που είναι σήμερα. Δεν τίθεται καν θέμα υποστήριξης της αυθόρμητης ανάπτυξης των ικανοτήτων του παιδιού, αφήνοντάς το ελεύθερο να ικανοποιήσει τις φυσικές, πνευματικές και ηθικές του ανάγκες. Εδώ, πρόκειται για θέμα επιβολής ήδη προκατασκευασμένων ιδεών. Το ζήτημα βρίσκεται στο να εμποδιστεί το παιδί να σκέφτεται κάτι διαφορετικό από αυτό που συντελεί στην διατήρηση των θεσμών αυτής της κοινωνίας. Το θέμα είναι, τέλος, να γίνει ένα άτομο αυστηρά προσαρμοσμένο στον κοινωνικό μηχανισμό.
Κανείς δεν πρέπει να εκπλήσσεται από το γεγονός ότι μια τέτοια εκπαίδευση έχει μια τόσο κακή επιρροή στην ανθρώπινη απελευθέρωση. Επαναλαμβάνω, αυτή η εκπαίδευση, είναι μόνο ένας τρόπος κυριαρχίας στα χέρια των δυνάμεων που κυβερνούν. Ποτέ δεν επεθύμησαν την ανάπτυξη του ατόμου αλλά την υποδούλωσή του και είναι απολύτως άχρηστο να ελπίζουμε ο,τιδήποτε από το σημερινό σχολείο.
Σίγουρα, αυτό που έχει προκύψει σήμερα θα συνεχίσει να έχει τα ίδια αποτελέσματα και στο μέλλον. Δεν υπάρχει κανένας λόγος για τις κυβερνήσεις να αλλάξουν το σύστημά τους. Έχουν κατασκευάσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους και επίσης σίγουρα γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιήσουν υπέρ τους, οποιαδήποτε πρόταση βελτίωσης.
Τους είναι αρκετό, η αυταρχική πειθαρχία να διατηρείται και να κυριαρχεί στο πνεύμα του σχολείου, έτσι ώστε εύκολα, να μετατρέπουν προς όφελός τους, όλες τις προτασσόμενες καινοτομίες. Και θα εκμεταλλευτούν κάθε ευκαιρία που θα τους δοθεί, να είστε σίγουροι.
Θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή των αναγνωστών μου στην εξής ιδέα: όλη η αξία της εκπαίδευσης βασίζεται στον σεβασμό της σωματικής, πνευματικής και ηθικής βούλησης του παιδιού. Ακριβώς όπως στην επιστήμη δεν μπορεί να προκύψει απόδειξη παρά μόνο μέσα από τα δεδομένα, το ίδιο δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική εκπαίδευση εκτός από εκείνη που είναι απαλλαγμένη από κάθε δογματισμό, που αφήνει το ίδιο το παιδί να κατευθύνει την προσπάθειά του, υποστηρίζοντας αυτήν του την προσπάθεια. Όπως φαίνεται, δεν υπάρχει τίποτα ευκολότερο από το να διαστρέψουμε αυτόν τον στόχο και τίποτα πιο δύσκολο από το να τον σεβαστούμε. Η εκπαίδευση πάντα επιβάλλεται, παραβιάζει, περιορίζει. Πραγματικός εκπαιδευτικός είναι αυτός που μπορεί να προστατεύσει καλύτερα το παιδί από τις δικές του (του δασκάλου) ιδέες, ιδιορρυθμίες, ιδιοτροπίες. Είναι αυτός που μπορεί να ενθαρρύνει την δημιουργικότητα του ίδιου του παιδιού.
Ο καθένας μπορεί να κρίνει απ’ αυτό πόσο εύκολα η εκπαίδευση έχει την έγκριση αυτών που θέλουν να επιβληθούν και, παράλληλα, πόσο εύκολο γίνεται, μέσω της εκπαιδεύσεως, το έργο εκείνων που θέλουν να υποδουλώσουν το άτομο. Οι καλύτερες μέθοδοι, στα χέρια τους, μετατρέπονται σε ισχυρά και τέλεια όργανα κυριαρχίας. Το δικό μας ιδανικό είναι σίγουρα αυτό της επιστήμης και ζητούμε να μας δοθεί η δύναμη να εκπαιδεύσουμε το παιδί ευνοώντας την εξέλιξή του δια της ικανοποιήσεως των αναγκών του ανάλογα με το έμφυτο και την ανάπτυξή του.
Είμαστε πεπεισμένοι ότι η εκπαίδευση του μέλλοντος θα είναι απόλυτα ανεξάρτητη. Σίγουρα δεν μπορούμε να το συνειδητοποιήσουμε ακόμη, αλλά οι εκπαιδευτικές μέθοδοι θα εξελιχθούν προς την κατεύθυνση μιας ευρύτερης κατανόησης των φαινομένων της ζωής και δεδομένου του ότι όλες οι πρόοδοι προς την τελειότητα σημαίνουν την υπέρβαση κάποιου περιορισμού, όλα δείχνουν ότι είμαστε στο σωστό δρόμο όταν ελπίζουμε στην απελευθέρωση του παιδιού μέσω της συστηματικής γνώσης.
Είναι αυτό το ιδανικό εκείνων που ελέγχουν σήμερα την σχολική οργάνωση; Είναι αυτό που θέλουν να πραγματώσουν, αποτελεί το όνειρό τους; Καθόλου. Αντίθετα, και τώρα και στο μέλλον, θα χρησιμοποιήσουν όλα τα πιο εξελιγμένα και πιο αποτελεσματικά μέσα εκπαίδευσης με τον ίδιο στόχο: την διαμόρφωση όντων που θα αποδέχονται όλους τους τρόπους της συμβατικής συμπεριφοράς, όλες τις προκαταλήψεις, όλα τα ψέμματα πάνω στα οποία βασίζεται η κοινωνία.
Ας μην φοβόμαστε να πούμε ότι θέλουμε ανθρώπους ικανούς να εξελίσσονται διαρκώς, ικανούς να καταστρέφουν και να ανανεώνουν το περιβάλλον τους ενώ, συγχρόνως, και αυτοί θα ανανεώνονται αδιάκοπα. Χρειαζόμαστε ανθρώπους των οποίων η πνευματική ανεξαρτησία θα είναι η μεγαλύτερη δύναμή τους· οι οποίοι δεν θα προσκολλώνται σε τίποτα, πάντα έτοιμοι να δεχτούν το καλύτερο, ευτυχισμένοι στο θρίαμβο των νέων ιδεών, φιλοδοξώντας να ζήσουν πολλαπλές ζωές σε μία. Η δομημένη κοινωνία φοβάται αυτούς τους ανθρώπους και σίγουρα δεν πρέπει να τρέφουμε ελπίδες ότι θα θελήσει κάποτε μια εκπαίδευση ικανή να δημιουργήσει τέτοιους ανθρώπους.
Ποιά, λοιπόν, είναι η δική μας αποστολή; Ποια μέθοδο θα επιλέξουμε ώστε να συμβάλουμε στην ανανέωση του σχολείου;
Θα ακολουθήσουμε τις εργασίες των επιστημόνων που μελετούν το παιδί με τη μεγαλύτερη προσοχή και θα αναζητήσουμε με πάθος τα μέσα για να εφαρμόσουμε την εμπειρία τους στην εκπαίδευση που επιθυμούμε να οικοδομήσουμε, η οποία τείνει προς την κατεύθυνση της διαρκώς πληρέστερης απελευθέρωσης του ατόμου. Αλλά πώς μπορούμε να επιτύχουμε το σκοπό μας; Συντελώντας στην ίδρυση νέων σχολείων, τα οποία θα διαπνέονται όσο το δυνατόν από αυτό το πνεύμα ελευθερίας, το οποίο νιώθουμε ότι θα κυριαρχήσει στο μέλλον στο σύνολο του εκπαιδευτικού έργου.
Έχει γίνει μια δοκιμή η οποία, προς το παρόν, έχει ήδη δώσει εξαιρετικά αποτελέσματα. Μπορούμε να καταστρέψουμε όλα αυτά τα οποία στο σημερινό σχολείο συμβάλουν στην οργάνωση του εξαναγκασμού, στο τεχνητό περιβάλλον με το οποίο τα παιδιά διαχωρίζονται από τη φύση και τη ζωή, στην πνευματική και ηθική πειθαρχία που χρησιμοποιούν για να επιβάλουν έτοιμες ιδέες στους μαθητές, στις πεποιθήσεις που υποβαθμίζουν και εκμηδενίζουν τη φυσική κλίση. Μπορούμε να αποσπάσουμε το παιδί από το περιβάλλον που το καταστρέφει, να το επαναφέρουμε στο φυσικό περιβάλλον μέσα από το οποίο θα έρθει σε επαφή με όλα όσα αγαπά και στο οποίο η αίσθηση της ζωής θα αντικαταστήσει την σχολαστική ανάγνωση των βιβλίων. Αν είχαμε κάνει το ελάχιστο από αυτά, θα είχαμε ήδη προετοιμάσει σε μεγάλο βαθμό την απελευθέρωση του παιδιού.
Μόνο, σε τέτοιες συνθήκες, θα ήταν δυνατόν να εφαρμόσουμε τα δεδομένα της επιστήμης και του πνευματικού μόχθου πιο ελεύθερα.
Γνωρίζω πολύ καλά ότι δεν μπορούμε να πραγματοποιήσουμε όλα όσα ελπίζουμε, ότι συχνά θα πρέπει να αναγκαστούμε, λόγω έλλειψης γνώσης, να χρησιμοποιήσουμε ανεπιθύμητες μεθόδους. Αλλά μία βεβαιότητα θα μας στήριζε στην προσπάθειά μας, ότι, δηλαδή, ακόμη και αν δεν φτάσουμε ποτέ τελείως στον στόχο μας, ωστόσο, θα πρέπει να εκτελούμε όσο καλύτερα μπορούμε αυτήν την έστω ελλιπή εργασία μας. Προτιμώ τον ελεύθερο αυθορμητισμό ενός παιδιού που δεν γνωρίζει τίποτα, από την κατ’ όνομα γνώση και την διανοητική παραμόρφωση ενός παιδιού που έχει εκτεθεί στην τρέχουσα εκπαίδευσή μας.
Από αυτό που εμείς προσπαθήσαμε να κάνουμε στη Βαρκελώνη –και το οποίο και άλλοι το προσπάθησαν αλλού–, βγάλαμε το συμπέρασμα ότι το έργο είναι δυνατόν να πετύχει. Και νομίζω ότι πρέπει να ξεκινήσει χωρίς καθυστέρηση. Δεν πρέπει να περιμένουμε να ολοκληρωθεί η μελέτη του παιδιού και μετά να ξεκινήσει ο εκσυγχρονισμός του σχολείου. Αν περιμένουμε κάτι τέτοιο, δεν θα κάνουμε τίποτα. Θα εφαρμόσουμε αυτό που ήδη γνωρίζουμε και, σταδιακά, όλα όσα θα μαθαίνουμε. Υπάρχει έτοιμο ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ορθολογικής εκπαίδευσης και, σε αυτά τα σχολεία που οραματιζόμαστε, τα παιδιά μπορούν να αναπτυχθούν ευτυχισμένα και ελεύθερα, σύμφωνα με τις φυσικές τους τάσεις. Θα εργαστούμε να τελειοποιήσουμε και να επεκτείνουμε αυτό το σχέδιο.
[…]
Επί πλέον, μόλις το επιτρέψουν οι περιστάσεις, θα αναλάβουμε και πάλι το έργο που ξεκίνησε στη Βαρκελώνη, θα ανοικοδομήσουμε τα σχολεία που καταστράφηκαν από τους αντιπάλους μας. Εν τω μεταξύ, θα εργαστούμε για την ίδρυση ενός κανονικού σχολείου στη Βαρκελώνη για την κατάρτιση των εκπαιδευτικών που προορίζονται να μας βοηθήσουν συνεργαζόμενοι μαζί μας αργότερα. Θα δημιουργήσουμε μια βιβλιοθήκη του σύγχρονου σχολείου, στην οποία θα εκδοθούν βιβλία, τα οποία θα χρησιμεύσουν για την εκπαίδευση των παιδιών αλλά και των εκπαιδευτικών. Θα ιδρύσουμε επίσης ένα παιδαγωγικό μουσείο, το οποίο θα περιέχει μια συλλογή από όλα τα απαραίτητα υλικά για ένα εκσυγχρονισμένο σχολείο.
Αυτά είναι τα σχέδιά μας. Γνωρίζουμε ότι η πραγματοποίησή τους θα είναι δύσκολη. Αλλά θέλουμε να ξεκινήσουμε, πεπεισμένοι ότι θα βοηθηθούμε στο έργο μας από όσους αγωνίζονται παντού για την απελευθέρωση του ανθρώπου από δόγματα και συμβάσεις που εξασφαλίζουν την υποστήριξη της σημερινής αχρείας κοινωνικής οργάνωσης.
Απόδοση από τα Αγγλικά: Αναρχία και Ζωή
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 191, Μάρτιος 2019
ΠΗΓΗ:https://anarchypress.wordpress.com
Κοινοποίηση άρθρου
Αρθρογράφος
